MeGA

Información

• Noticias
• Reportaxes
• Certames
• Axenda musical
• Musica en galego
• Entidades
• Artistas
• Ligazóns

Xéneros

• Alternativa
• Antiga
• BSO
• Cantautor
• Clásica/Lírica
• Coral
• Electrónica
• Folk
• Fusión
• Hip-Hop
• Indie
• Jazz/Blues
• Melódica
• Nova era
• Pop
• Rock

Ti estás aquí > Inicio / NOTICIA / O estadounidense Alan Lomax realizou as primeiras gravacións de música tradicional galega a comezos dos anos cincuenta

No duro inverno de 1952 chegaba a Galicia unha estraña parella. El era Alan Lomax, un home de arredor de 37 anos, ela Jeanette Bell, a súa axudante, el estadounidense, ela inglesa. Levaban xa desde o mes de xuño percorrendo a Península ibérica armados cuns estraños e voluminosos aparellos electrónicos. Vixiados constantemente pola Garda civil enfrontábanse a malos camiños, hospedábanse en aldeas sen electricidade e sen auga e sufrían o frío. A súa intención non era espiar o réxime franquista. Viñan recoller cancións.

Alan Lomax, nacido en 1915 en Texas comezou de moi novo a súa afección pola música popular. Xa durante os anos trinta acompañou ao seu pai, John Lomax, nas súas viaxes de recolleita de cancións folk americanas para a Biblioteca do Congreso. Pouco despois o mozo Alan Lomax comezou pola súa conta un traballo semellante, percorrendo grande parte de Estados Unidos para gravar todo tipo de manifestacións musicais populares, desde a música que se cantaba nas cadeas ata os cantos de escravos transmitidos de xeración en xeración. No seu afán por difundir este legado, Lomax desenvolveu traballos que ían desde a propia gravación e colleita ata as tarefas de productor, musicólogo e mesmo de locutor radiofónico. Co tempo, as súas viaxes fóronse internacionalizando, nos anos cincuenta ampliou o seu traballo a zonas coma Irlanda, Escocia ou Inglaterra e foi un dos pioneiros na recuperación do folclore musical das Illas Británicas.



Escoitar a España

En 1952 a compañía Columbia infórmao de que para publicar os seus traballos precisarían unha gravación de música española. “Así que, tragándome a miña aversión por El Caudillo e as súas obras”, sinala Lomax no seu diario, “apunteime a un congreso sobre folclore na illa de Mallorca coa esperanza de atopar un editor español. O profesor que impartía a conferencia era un refuxiado nazi (...) e estaba a cargo da investigación en música popular no Instituto de Estudios Avanzados [CSIC] [en Barcelona]. Fíxome saber que persoalmente se encargaría de que ningún musicólogo español me
axudase. Tamén me suxeriu que marchase de España". E así comezou o periplo español. Sen axuda oficial, as forzas de seguridade seguían fielmente os pasos do estudioso. "A terrible Garda civil, de sombreiro negro, tíñame nas súas listas -nunca saberei por que nunca me arrestaron-. Pero aparentemente, sempre sabían onde andaba eu”. A pesar das dificultades, sendo unha das maiores o traslado do equipo de gravación, Lomax e Jeanette percorreron Aragón, Asturias, Baleares, Euskadi, Andalucía e, co comezo do inverno, especialmente duro naquel ano, chegaron a Galicia.



Da música á realidade

A viaxe que realizou Lomax por España e por Galicia foi fundamental, segundo Judith Cohen, para o desenvolvemento do sistema musicométrico, co que o musicólogo clasificaba as músicas populares segundo a súa complexidade, a lonxitude dos intervalos musicais, o seu grado de repetición ou a intensidade. Con esta clasificación, Lomax establecía unha categorización das músicas populares e púñaas en relación co desenvolvemento dunha cultura, seguindo os postulados da antropoloxía evolucionista. O sistema de clasificación de Lomax foi seriamente criticado ao estar esta teoría antropolóxica amplamente superada. Sen embargo, para Judith Cohen “o importante deste sistema é que obrigou aos musicólogos a pensar nestas cousas. Estivesen de acordo ou non, tanto tiña, sen comprobar o sistema tampouco podía saber se estaban de acordo ou non. Hoxe unha das primeiras cousas que aprendes en musicoloxía é este sistema, e tes que probalo e ver se funciona”. A influencia desta viaxe vese, segundo Cohen en detalles coma que “no diario da súa viaxe Lomax comenta moito, en Galicia concretamente, o contraste entre a pobreza e a fame e o xeito de cantar. E ao mellor iso si o levou a pensar moito na relación entre a vida cotiá e a música dunha cultura”.



Inverno en Galicia

Unha vez no noso país, e logo de contactar co Museo de Pontevedra e outros coñecedores da nosa tradición musical, comezou un periplo que o levaría por once localidades: A Coruña, Corcubión, Fisterra, Pontevedra, Soutoxustre, O Hío, A Canizo, Ourense, Avión, Ribadavia e Solveira. En todos estes lugares, Lomax rexistrou, coa súa pesada gravadora, todo tipo de manifestacións musicais populares no seu sentido máis amplo. Segundo sinala Judith Cohen, musicóloga canadense que estudiou da obra de Lomax, “o enfoque era o que el chamaba a `música do pobo´ . Por iso era moi amplo, para nada lles ía dicir, `isto non conta, non ten valor´. Interesáballe sobre todo o tradicional, pero non rexeitaba nada”. Deste xeito, as súas gravacións amósannos pezas especialmente orixinais e recollen nalgúns casos cancións moi coñecidas aínda hoxe. Neste traballo quedaron fóra aspectos fundamentais da nosa tradición musical coma o pandeiro cadrado ou a zanfona.



A importancia

O aspecto máis importante do material recollido por Lomax hai máis de medio século é que se trata da gravación máis antiga da nosa tradición melódica realizada cun criterio musicolóxico. A acelerada desaparición do modo de vida tradicional impediu que se puidesen rexistrar de novo no seu contexto cantos de traballo coma os dos afiadores ou os dos canteiros, recollidos por Lomax. Agás catro temas gravados nas Illas Baleares polo grupo profesional Cuarteto de Coruña, todos os demais temas galegos recolléronse no noso país coa colaboración espontánea da xente. Un caso destacado é o da “Canción e Canteiros”, en que estes traballadores retomaron a súa tarefa despois da xornada para que o americano os puidese gravar, xa que nunha toma realizada fóra do labor non conseguían enfiar o tema, pensado para cantar mentres se traballaba.



Os discos

O resultado material desta viaxe foi o volume catro da colección World Library of Folk and Primitive Music, que incluía seis temas galegos. Con posterioridade, no ano 2001 vía a luz “The Spanish Recordings: Galicia”, un álbum realizado coa colaboración de Judith Cohen e do galego Luís Costa, que recollía trinta dos temas gravados durante a viaxe de Lomax en Galicia. Ademais das cancións dos canteiros, afiadores ou arrieiros, o disco recolle panxoliñas, coplas e mesmo un romance en español. Por outra banda, a variedade instrumental vai desde as pandeiretas e as gaitas aos chifres. O disco presentábase hai agora un ano en Ribadavia, recuperando para o noso patrimonio as gravacións desenvolvidas no inverno de hai cincuenta anos. Na portada, cumprindo o desexo que Lomax expresara nunha carta, a foto dun afiador que tamén abre a recompilación e que impresionou gratamente ao americano. Este mesmo ano, Judith Cohen visita de novo o noso país para analizar, no ciclo “Recompilación de materiais de campo na música tradicional” o sistema de traballo de Lomax. Fixeron falta estes cincuenta anos para que se comezase a recoñecer o traballo deste americano ao que a Garda civil non deixaba tranquilo e que faleceu aínda en xullo do 2002 na súa casa de Florida.