Joan Fontcuberta: “En realidade verdade e mentira son conceptos morais que non teñen que ver coa fotografía”

Non é un fotógrafo calquera. É o fotógrafo español con maior proxección internacional por moitos motivos: xerou un pensamento propio sobre a fotografía e a súa recepción; cuestiona a veracidade da fotografía, precisamente unha consideración de realidade inherente ao medio. É Joan Fontcuberta, co que Culturagalega.org falou aproveitando a súa presencia nas "Xornadas fotodixitais" que o Consello da Cultura Galega organizou en Pontevedra.

Hai unha característica que sempre define a fotografía de Joan Fontcuberta: que a súa obra nunca deixa ao espectador indiferente. Precisamente porque Fontcuberta, un mago do Photoshop que xoga coas imaxes precisamente para rachar co tópico da representación fiel da realidade. E é porque o propio Fontcuberta afirma que “en realidade verdade e mentira son conceptos morais que non teñen que ver coa fotografía. A verdade e a mentira non a ofrece o medio por si, que é incapaz de mentir. A fotografía non mente, non así os fotógrafos”. E esta é a formulación principal de quen ten unha fotografía en que nunha lasca de xamón se pode apreciar a cara de Xesús, cun subtítulo “Milagre da carne”. Era unha das fotografías de “Karelia”, unha das súas últimas e máis polémicas exposicións fotográficas en que pretendía ofrecer un punto de vista periodístico sobre os milagres, cuestionando afirmacións que aseveraban, por exemplo, que se fan milagres nos mosteiros.



Precisamente por todo isto Fontcuberta soubo darlle ás fotografías un trazo persoal e diferenciador que lle foron outorgando pouco a pouco un nome. A recreación de historias a través das súas mostras abriulle as portas de museos e galerías como o museo de arte moderno de Nova York, “The Photograpers’ Gallery de Londres e numerosos museos e salas de todo o mundo. Foi o creador da Primavera fotográfica de Barcelona, o evento máis importante da fotografía no Estado Español. Entre os centos de galardóns cos que foi premiado destaca o Premio Nacional de Fotografía.



Fotografías con ideas

Fontcuberta ademais de creador, docente, crítico, comisario de exposicións e escritor é xornalista. E precisamente por esta faceta todos os seus traballos teñen un carácter documental. “Entendo -asegura Fontcuberta- que un periodista é quen acode ao lugar dos feitos e destapa unha fraude” é por iso o proceso de documentación dos seus traballos é tan importante como a propia fotografía. En parte porque Fontcuberta destapa nos seus traballos ideas, historias que transmitirlle ao público, aos seus espectadores. Aínda que o propio proxecto teña uns principios diferentes, “o primeiro impulso é lúdico, logo as ideas xorden dunha maneira especial, moi vivencial. Logo gárdoas, desenvólvoas primeiro dun xeito intuitivo e logo máis reflexivamente”. É por iso que todos os traballos de Fontcuberta teñen unha historia, unha narratividade moito máis importante có valor da propia fotografía en si mesma.



Tecnoloxía ao servicio de idea


Os seus traballos teñen na base de todo a fotografía. É o “esqueleto sobre o que constrúo o meu proxecto”. E precisamente por isto a fotografía é un obxecto máis, dentro do proceso de construcción da súa historia. Segundo el “a fotografía é unha constelación que implica moitas aplicacións en que todas estas facetas conviven con lexitimidade”. Pero Fontcuberta vai máis alá “porque me interesa darlle unha linguaxe máis artística e reflexiva, como unha especie de conciencia crítica”. É todo isto conségueo cos avances técnicos que se poñen ao servicio das súas ideas, sen que para el a fotografía perda o seu valor. “A fotoquímica dá unhas posibilidades e un tamén pode terxiversar sistemas multimedia. De todas as maneiras, a interpretación está na actitude e non nos medios”. Para el “emparellar o dixital co temporal é unha reducción neglixente, xa que a ética está nas actitudes, nos regulamentos de conducta, igual que na fotografía analóxica. Hoxe hai uns repertorios creativos en relación coa fotografía, é dicir, dálle armas novas ao creativo. E iso suporá unha limitación cando os fotoperiodistas sexan carcas. As tecnoloxías e os medios son diferentes. A verdade é un punto de vista completamente subxectivo e depende do xornalista. Hai fotógrafos mentireiros como hai xornalistas mentireiros”.



¿Crise do fotoxornalismo?


Coa entrada do mundo dixital da fotografía cuestionando os principios de realidade e veracidade inherentes ao propio medio desde a súa aparición e co uso criticable dado na primeira Guerra do Golfo díxose que a fotografía estaba en crise. Para Fontcuberta “as crises son cíclicas e saudables porque reformulan rutinas e evidencian os problemas do medio. Creo que é bo porque das cinzas sairán as novas forma de retratar o que está acontecendo. Non é negativo que haxa unha etapa recesiva”. O principal problema desta crise que vive a fotografía hoxe en día é, para el, que “asistimos a problemáticas específicas dentro da creatividade, da cultura e da imaxinación”.