Ata onde chega a poesía

A poesía vai nos nosos días moi para alén das edicións impresas. O investigador Isaac Lourido acaba de publicar Livros que nom lê ninguém, un traballo no que analiza o alcance social dun xénero literario que non fica unicamente nas páxinas e que, ademais, semella posuír un especial potencial mobilizador.

Segundo explica o autor, a obra que agora publica Através Editora recolle unha serie de textos escritos ou publicados entre 2005 e 2012 “co fío común da poesía e a súa relación co compromiso político e os movementos sociais”. O curioso título, segundo asegura, “está tirado dun verso de Séchu Sende. Propón reflexionar como a importancia da poesía como o xénero máis simbólico da literatura galega en contraste co consumo efectivo de libros de poesía no país”. A diminución de lanzamentos e mesmo a desaparición nos últimos anos de coleccións dedicadas ao xénero, así como tiraxes que polo xeral roldan os trescentos exemplares amosan a relativa precariedade da lírica na literatura galega. “No entanto, ten unha grande importancia simbólica, moi superior á económica”, asegura Isaac. En paralelo, o título da obra “ten tamén a lectura de que non só podemos consumir poesía nos libros”.

Alén do libro
Así, Lourido recoñece a relativa explosión de propostas poéticas que van para alén do texto escrito en papel. Propostas como blogs, recitais, accións poéticas ou performances, amosan a revitalización doutras formas de acceder a este xénero. “A poesía é moito máis do que os textos literarios publicados en libros. Son accións ou a relación de textos con outros soportes artísticos”, asegura este investigador. “En realidade sempre houbo estoutras formas de crear e de consumir poesía, aínda que poida que estivesen máis latentes e agora estea a se dar un certo boom”, explica Lourido. Nese sentido, sinala a crise editorial como unha das causas que axuda a que a poesía saia das páxinas. “Isto leva á reinvención de novos soportes, máis económicos e máis accesibles. Ademais, co propio cuestionamento do libro impreso como soporte tamén se cuestiona a figura do autor como a persoa que ten toda a capacidade para decidir e definir totalmente a obra, e, en paralelo relativízase a figura do lector”.

Poesía para mobilizar
En relación con esoutras formas de crear e de consumir versos, o autor aborda tamén o aspecto poético das reivindicacións. “Pódese falar dunha presenza poética en todas as formas de mobilización social. Desde esa perspectiva unha manifestación non deixa de ser unha grande performance, póñense en valor códigos no espazo público que procuran unha intervención no medio. A poesía é tamén participar, ollar ou impulsar determinada acción”. Cánticos, lemas, accións na rúa e todo tipo de propostas reivindicativas poden se interpretar desde esta visión. De novo, Lourido advirte que esta pegada social non supón novidade. “A poesía como repertorio de mobilización estivo case sempre presente, pero se nos anos 60 ou 70 o modelo era o do intelectual comprometido, que pola súa obra era supostamente capaz de atraer persoas ou mobilizalas por unha causa, esta figura está hoxe en crise”. Así, Lourido cita exemplos internacionais como Sartre ou, a nivel galego, Manuel María ou Méndez Ferrín.

Como usar a poesía
No entanto, “hoxe case ninguén se reclama como herdeiro ou debedor dese modelo. As alternativas son outras”, apunta. Unhas propostas que cumpren para este investigador unhas funcións diferenciadas. “Operan en prazos diferentes. Por unha banda, os poetas cunha traxectoria de compromiso e obra normalmente publicada en libro impreso aspiran a unha intervención non inmediata, máis diferida, nas que buscan mudar imaxinarios colectivos, formas de ler e de se relacionar con espazos poéticos”. Nesta liña sitúa por exemplo figuras e movementos como Chus Pato, Méndez Ferrín ou as Redes Escarlata. En paralelo a isto, “os movementos sociais que empregan movementos poéticos na súa mobilización, con propostas como o ridiculismo por exemplo, buscan unha intervención inmediata, solucionar un problema concreto nun espazo social definido”. O autor aínda apón outra utilidade para a poesía nestes contextos de mobilización, “moitos movementos empregan recursos vencellados á poesía sobre todo para procurar unha cohesión de grupo, un reforzo. É o caso por exemplo das lecturas de poemas ao finalizar unha manifestación, que teñen fundamentalmente ese sentido”.

Poesía que mobiliza
Non esquece Lourido nos seus textos algunhas das mobilizacións arredor da poesía que se deron máis recentemente na nosa sociedade, como foi a que se xerou no Día das Letras arredor de Lois Pereiro. “O libro inclúe dous artigos publicados naquel momento nos que apunto que para incluír a Pereiro no Día das Letras obrigou a neutralizar determinados aspectos da súa obra por parte da Xunta ou da Real Academia, houbo unha tentativa de planificar o marxinal e o heterodoxo desde a oficialidade, o que é contraditorio”. Na mesma liña apunta que “mostra diso é que tivésemos que agardar a que a RAG acordase homenaxear a Pereiro para nos mobilizar e artellar unha homenaxe”. No entanto, o autor recoñece que “ao final si se deu determinada espontaneidade que foi positiva nun sentido de resistencia e de transformación. Foi unha das maiores mobilizacións sociais arredor da poesía, aínda que estivese maioritariamente restrinxida a persoas do hábito cultural”.

Logo de presentar o seu novo traballo o pasado xoves en Compostela, o autor verá en breve publicado História literária e conflito cultural. Bases para umha história sistémica da literatura na Galiza, o traballo co que se fixo co Premio Carvalho Calero de Ensaio. Xeitos diferentes de pensar as nosas letras e as posibilidades dos versos.