Castros con identidade propia

Son os castros de Socastro (Rois), Os Castelos (Entrimo) e Arxeriz (O Saviñao): tres sitios arqueolóxicos en puntos moi afastados do país que este verán mantiveron campañas arqueolóxicas. Falamos cos directores das intervencións para coñecer os primeiros resultados: coma sempre acontece en arqueoloxía, os castros sempre ofrecen sorpresas.

Socastro: O castro didáctico

O castro de Socastro (Rois) é un dos máis veteranos na actualidade en canto número de campañas. Leva xa sete e sempre cunha importante participación de voluntariado convocado pola Dirección Xeral de Xuventude da Xunta. 20 mozos e mozas de entre 21 e 26 anos, acompañados de tres monitores e supervisados por catro arqueólogos da empresa Argos, dirixidos por Ignacio Crespo.

A campaña 2014 tivo obxectivos didácticos e científicos. Entre os didácticos, "para os rapaces que viñan da Facultade de Historia da USC, tentabamos ofrecer a formación práctica da que carece a Universidade, e aos voluntarios doutras áreas introducilos á arqueoloxía", sinala Ignacio Crespo. Os obxectivos científicos estaban orientados a "esgotar algunhas das sondaxes abertas en anos anteriores, antes que o traballo duro". En campañas anteriores, as sondaxes chegaban ata un nivel habitacional, que se escavaba, e logo volvíanse a tapar. "Ao abrir as mesmas sondaxes", explica Ignacio Crespo, "os voluntarios comezan a traballar nun nivel arqueoloxicamente fértil, sen perder tempo retirando cuberta vexetal e entullo". Isto, malia as poucas xornadas hábiles que había para traballar, "fai que leven unha idea bastante boa do que é a cultura castrexa".

A nivel científico, o castro ofrece unhas datas de ocupación moi distintas, por exemplo, aos castros escavados no Barbanza, que son os referentes investigados cientificamente máis próximos. "Temos unha cronoloxía desde o século II a.C., cunha sondaxe con materiais plenamente indíxenas, outra con niveis domésticos altoimperiais do século I d.C", pero tamén unha sorpresa. Na terceira sondaxe, os arqueólogos estaban a buscar a porta de entrada ao castro. Tiñan referencias do uso dun espazo como entrada de carro por parte dos veciños da aldea de Socastro e as fotografías antigas parecían representar nesa área o acceso. Pero o que aparecía alí é cerámica doméstica do século cuarto, con platos de terra sigillata hispánica tardía, e que levan a cronoloxía de, alomenos, parte do castro, ata os séculos IV ou V. E iso é interesante, porque cada parte do castro parece responder a unha época distinta. "Co método actual aínda non temos unha perspectiva global do xacemento", sinala Ignacio Crespo, "pero todo parece indicar que hai unha ocupación humana de amplo espectro, pero concentrada en zonas distintas para cada época".

Isto resulta especialmente interesante para o debate científico ao redor da pervivencia dos castros, mesmo ata época sueva ou posterior. No Barbanza, por exemplo, case todos os castros investigados finalizan ao redor da época da conquista romana, ou teñen ocupacións moi residuais posteriores. Socastro parece pervivir durante un enorme periodo de tempo.

Os Castelos e Pía da Moura: dous recintos nun

David Pérez e Celso Barba son os directores da intervención de recuperación do complexo arqueolóxico Os Castelos - Pía da Moura, ubicado en Entrimo (Ourense). Con financiamento do Parque Natural do Xurés, os arqueólogos desbrozaron a densa maleza que enchía parte da área do complexo de cara a ubicar a sinalética e o paso dun roteiro deseñado para explorar estes espazos.
"Son tres afloramentos rochosos inmensos", sinala David Pérez, "dos cales un está ocupado por un castelo roqueiro e dous por un castro". A limpeza permitiulles "ver todo o volume de perpiaños ciscados poa ladeira" derivados da ruína da fortaleza medieval. Mercé ao achado de varias moedas cifran a súa última fase ao redor do 1300 ou 1400, se cadra derrubada polos Irmandiños ou os Reis Católicos. Aínda que non se conserva documentación asociada á torre, Pérez adianta que pode estar vinculada "á familia dos Araúxos, que levan asentados nesta zona alomenos desde o século IX ou X".

Pérez sinalou que trala limpeza vexetal escavaron unha área do castro de 120 metros cadrados. Apareceron tres cabanas, unha delas con vestíbulo, que foron restauradas. O achado de materiais foi bastante parco, fragmentos de cerámica indíxena que os arqueólogos puideron datar entre o século IV e III a.C. en función das súas tipoloxías plenamente indíxenas. O castro é moi antigo en relación aos outros castros escavados na zona, como Saceda e San Millán, que chegan ata época plenamente romana. "É que este é un pouco diferente do resto", sinala David Pérez, "está moito máis aillado, e parece responder a unha tipoloxía anterior, máis da Idade do Bronce". Pérez sinala que baixo as casas amósanse estruturas anteriores, como gabias que pasan por debaixo das estruturas exhumadas. "Puido ser unha ocupación moi antiga da Idade do Bronce que logo evolucionou", comenta David Pérez.

Arxeriz: o castro en socalcos

A Fundación José Soto de Fión ten no pazo de Arxeriz unha gran finca que inclúe un ecomuseo e este gran castro. O Ecomuseo, situado sobre o Cabo do Mundo, o espectacular meandro do río Miño en Chantada, ten unhas vistas espectaculares sobre o río miño. Yolanda González é unha das socias de Terra Arqueos, a empresa arqueolóxica que se leva responsabilizando das dúas campañas acometidas ata o momento no castro de Arxeriz, financiadas pola Fundación.

O castro ten case unhas tres hectáreas e a hipótese dos arqueólogos é que o sitio arqueolóxico desenvolvíase en ladeira, estando as casas colocadas en socalcos. "Fixéronse sondaxes nas zonas que deran positivas na campaña anterior, no alto do castro, e tamén se planificou outra cata na ladeira para ver se podiamos confirmar que esa zona estaba tamén habitada". Os resultados foron positivos: o equipo escavou preto de 300 metros cadrados de estruturas habitacionais que lles permiten falar de tres fases: "unha inicial, moi antiga, que non temos aínda ben documentada, e despois hai un poboado cunhas cabanas de pedra e, posteriormente, outra fase cunha reforma do poboado na que aparecen as últimas estruturas habitacionais". As cabanas de pedra son grandes, sobre trinta metros cadrados, e son rectangulares pero tanto os seus ángulos interiores como externos son redondeados.

Os arqueólogos atoparon cerámica indíxena, do enxoval doméstico, pero nada de cerámica importada de culturas foráneas. As escavacións no socalco permitiron documentar outra gran vivenda de trinta metros cadrados ubicada no aterrazamento, que mesmo dispuña de escadas para subir o socalco. Aínda que esa estrutura en pendente é relativamente frecuente no mundo dos castros, Arxeriz é a primeira acrópole escavada desta tipoloxía, e ademaís nesa comarca. "Nesta zona non existía case ningún sitio arqueolóxico escavado", sinala Yolana González, "así que Arxeriz estanos a axudar a comprender este territorio".