A excepción cultural

Sabíanse non posuidores da terra senón orgullosos gardiáns duns lugares que os espíritos da creación lles legaron. Os aborixes australianos foron présa fácil para o colonialismo, que erguendo a bandeira da cristianización, entrou para “educalos” e “civilizalos”. Un galego, Rosendo Salvado, ergueu ao oeste do país (Nova Nursia) unha comunidade benedictina desde a que fixo achegas revolucionarias: creou un pioneiro banco rural, ensinoulles a ler e escribir, ferramentas coa que defenderon os seus dereitos. Tamén foi o introdutor do eucalipto en Galicia, pero iso é outra historia. O seu perfil e legado analízanse nun simposio que arrinca hoxe en Santiago.

Foi un dos protagonistas da defensa dos dereitos dos aborixes nun momento de plena efervescencia colonial e mentalidade racista. “Foi unha persona revolucionaria en como cambiar o noso punto de vista sobre o outro, que non é inferior no momento de plena expansión colonial” apuntou Ramón Villares, presidente do Consello da Cultura Galega, no acto de inauguración do congreso. E para a investigadora Doireann MacDermott a súa procedencia galega serviulle para entendelos tan ben. “Malia que pasou a maior parte da súa vida fóra de Galicia, a súa infancia e xuventude, as orixes celtas de Galicia onde as tradicións precristianas aínda sobreviven: un mundo de espíritos e supersticións e unha próxima relación coa terra foron clave” apunta. Pero había outra máis persoal, o seu carácter “práctico que sabía apreciar os talentos naturais desta xente. Admiraba as súas habilidades manuais, o seu amor polo baile e a música” matiza. E a música estaba moi presente en Salvado, algo que lle serviu para empatizar con esas comunidades nas que fracasaran outros intentos colonialistas. A esta última faceta hai dedicado todo un apartado do simposio. Nel recuperaranse músicas que Salvado compuxo moi influenciadas polas máis das catro décadas que botou en Australia.

O plan “civilizador” de Frai Rosendo
Tiffany Shellman, profesora da Escola de Humanidades e Ciencias Sociais da Deakin University, ten estudado amplamente as relacións entre o monxe beneditino e a comunidade aborixe entre 1860 e 1900. Unha investigación que revela facetas descoñecidas desa relación como o feito de que o “énfase de Salvado nas unidades familiares aborixes e o seu empeño en que os homes se converteran en granxeiros foron fundamentais para o seu plan de civilización”.

Ese plan comenzaba con algo tan próximo como o nome. Salvado fomentou que os aborixes tomaran un nome de pila bautismal pero que mantiveran o seu apelido indíxena, como unha forma inicial de tratamento. Pero tamén amosou un inusitado interese pola educación, algo que desde Roma non comprenderon moi ben, e que derivou na creación de varias escolas durante o tempo que durou a ocupación benedictina. E logo pasaba por darlle un traballo ou un oficio aos aborixes “Coa instrución adecuada, o aborixe adquire unha idea cabal do valor dos cartos e da propiedade” deixou escrito Salvado nos seus abondosos manuscritos.

E para poder levar a cabo o seu plan creou un pioneiro banco rural que concedía créditos para as súas granxas e concedeu salarios a cambio do seu traballo. “Salvado dicía que facer traballar aos homes sen recompensa faríalles sentir o peso da civilización sen as súas vantaxes” asegura Tiffany Shellman. Foron algunhas das receitas do seu éxito.

O seu legado
¿Cómo chegou todo ese legado a día de hoxe tendo en conta que Salvado morreu en Roma en 1900 e maior parte do seu traballo se fixo nas nosas antípodas?. Peter Hocking, arquiveiro da Comunidade de Nova Norcia, deixao moi claro na súa intervención. “Os beneditinos eran moi cultos e deixaron un inmenso legado”, apunta. Durante seis anos e medio estiveron a compilar material da estadía beneditina nese recuncho australiano. Todo o que documenta a pegada de Rosendo Salvado está formado por mapas, diarios, letras, libros de contas, rexistros de empregados… un material moi persoal que permite descubrir unha figura preocupada polos dereitos dos aborixes nos que deixou unha fonda pegada.

Despois de 1905 (Salvado morre en 1900)“ hai un cambio significativo no ton dos rexistros, que se volven menos compasivos e máis burocráticos” apunta Peter Hocking. Nese sentido, Ramón Máiz, coordinador deste simposio, apuntou que alén das “memorias, que foron publicadas e moi coñecidas, é posible coñecer a súa figura grazas ao achado de numerosos documentos” que permitiron descubrir a verdadeira dimensión deste home que foi “unha excepción das teses colonialistas do desprezo polo outro”.

Os froitos do seu traballo
O traballo de Rosendo Salvado abonou o caldo do cultivo do que chegaría décadas despois. A mediados dos anos trinta do século XX, un grupo de indíxenas pediron participar na reforma da política colonial británica empregando linguaxe internacional sobre os dereitos e a titularidade da propiedade. O xermolo daba os seus froitos.

E non se esgota no traballo feito en Australia, en 1860 Rosendo Salvado realizou unha viaxe a Europa para recadar fondos para a súa Abadía de Nova Norcia, desa volta trouxo un agasallo que segue a levantar polémica hoxe en día: a semente dos eucaliptos, que plantou no seu xardín e que lle agasallou aos seus amigos.