Unha cápsula do tempo

O xeito de vida dos nosos devanceiros da prehistoria foi dende sempre un interrogante que a todos nos gustaría descubrir. Como vivían? Como se alimentaban? Cales eran os seus costumes? son preguntas que todos nos facemos algunha vez. Estas inquedanzas cada vez están máis lonxe de ser unha incógnita para os habitantes do municipio lucense de Becerreá, pois no máis profundo das súas montañas localízanse unhas covas, as de Valdavara, que pouco a pouco e dende hai seis anos están dando luz sobre a historia grazas ao minucioso labor dun grupo de arqueólogos. Unha auténtica cápsula do tempo histórica.

Unhas covas con historia

Corrían os anos 50 cando un grupo de afeccionados locais á arqueoloxía se internaron nas montañas de Becerreá. Entre eles atopábase Carmelo Alonso, un mozo de 18 anos que se convertería nunha peza clave para a descuberta destas covas. Os mozos percorreron e inspeccionaron grutas ocultas entre a maleza e, de xeito fortuíto, atoparon nun toco de coellos pezas arqueolóxicas e restos humanos diversos. Sen se decatar da relevancia do atopado, gardaron os materiais nunha caixa e alí estiveron agochados ata hai seis anos, cando Susana Alonso, filla de Carmelo e estudante de Arqueoloxía na Universidade Rovira i Virgili de Tarragona, decidiu ensinarllos a un profesor, que se deu conta de inmediato da importancia daqueles. Foi nese momento cando varios arqueólogos da Universidade de Santiago e da Rovira i Virgili se trasladaron a Valdavara, así foi como denominaron as covas, e iniciaron unha inquietante aventura que aínda continúa.

Achegas de grande importancia

“Cando chegamos ás covas no ano 2007 non sabiamos a que nos enfrontabamos, nin se a expedición podía fracasar”, comenta Manuel Vaquero, director das escavacións. Nese primeiro achegamento, a decena de arqueólogos que acudiron a Becerreá afanáronse por rastrexar palmo a palmo, a golpe de pincel, cada centímetro de terra en busca do máis mínimo resto que constatase a presenza de niveis con contido arqueolóxico.

Os esforzos deron os seus froitos e por contagotas as covas comezaron a soltar información. “Aos poucos días de comezar os traballos constatamos a existencia dunha segunda entrada que denominamos Valdavara 2, polo que a cova era máis extensa do que pensabamos a primeira vista”, relata Vaquero. Día tras día, ían aparecendo restos, os más antigos do Paleolítico, que permitían albiscar a presenza de ocupación humana na cova e o seu xeito de vida. Os arqueólogos rescataban de cada centímetro de terra restos humanos, pezas de cerámica, obxectos tallados en óso e pezas de decoración que permitían reconstruír a forma de vida dos nosos antepasados do Paleolítico dende hai máis de 17 000 anos. “Todos os restos que fomos recollendo permiten afirmar que Valdavara se empregou como lugar de ocupación, pero non de residencia permanente”, relata Vaquero. Isto débese a que os arqueólogos apenas atoparon ferramentas nin útiles de traballo, polo que todo indica que a xente se internaba na cova en busca de restos de animais para alimentarse ou como resgardo durante curtos períodos de tempo e cando marchaba levaba os seus útiles de traballo consigo. “Se quedaban na cova facíano, probablemente, durante curtos períodos de tempo posto que naquela época a xente adoitaba congregarse en grupos nómades que viaxaban dun lado a outro en busca de comida”, puntualiza Vaquero.

O potencial arqueolóxico de Valdavara estaba claro, por iso o equipo de Vaquero decidiu regresar á cova durante os meses de verán ano tras ano en busca de máis evidencias. Nas expedicións posteriores foron sumando probas e gardando con esmero cada peza, que conservaban de xeito individual para o seu traslado a un laboratorio situado na mesma localidade, onde ten lugar a súa limpeza, restauración, datación e, se é preciso, o seu estudo.

En campañas posteriores deron conta de restos de grande importancia, como as denominadas Dentalium, anacos de cunchas talladas que servían de adorno para fabricar colares. A importancia destas evidencias reside en que Becerreá está situada no interior da montaña lucense, lonxe do mar, polo que resulta cando menos sorprendente que aparecesen restos de obxectos mariños. “Nos seus desprazamentos estacionais, os poboadores percorrían longas distancias, polo que non é raro que puidesen chegar ata a costa, probablemente seguindo o curso do río Navia ata o mar Cantábrico, onde recollían as cunchas coas que fabricaban obxectos de adorno que despois levaban ás covas”, explica Vaquero. Outras evidencias permitiron albiscar os costumes dos nosos devanceiros, como o descubrimento dun suposto calendario lunar. Tratábase dun óso, probablemente de paxaro, gravado con incisións de múltiplos de sete, mediante o cal os antigos medirían as fases da lúa.

Evidencias de diversas épocas

Pero Valdavara non só sacou á luz restos do Paleolítico senón que diversos obxectos atopados permiten reconstruír a secuencia da presenza humana da zona durante varias épocas. É salientable o conxunto de vestixios óseos da Idade do Bronce atopado na cova. Trátase dun descubrimento singular e único en Galicia porque está formado exclusivamente por individuos infantís. Este feito permite afirmar que a cova foi tamén empregada con fins funerarios. “Recuperáronse restos de todo o esqueleto, o que indica que os cadáveres foron depositados intencionalmente no lugar en que os atopamos”, comenta Manuel Vaquero. Ata o momento identificáronse, cando menos, tres individuos, un de uns seis meses, outro de dous anos e outro de cinco ou seis anos.

Ademais das dúas galerías iniciais descubertas na cova, os arqueólogos escavaron tamén nunha canteira situada a poucos metros do xacemento, que denominaron Valdavara 3. Unha voadura con dinamita sacou á luz un xacemento con gran valor histórico. A pesar de que a explosión acabou con boa parte dos restos, conseguiron recuperarse ósos de animais moito máis antigos que os dos humanos, pois algúns teñen máis de 200 000 anos. Neste conxunto destaca, sobre todo, a diversidade de especies atopadas, restos de oso, león, leopardo, lobo, cabalo, un dente de rinoceronte e un anaco de mandíbula de bisonte, entre outros moitos.

Escavacións que superaron as expectativas

O traballo dos arqueólogos de Valdavara non cesou dende os seus comezos en 2007 e os achados foron constantes. Ano tras ano, a cova foi sacando á luz novos restos que permitiron reconstruír e achegarnos un pouco máis ao xeito de vida de hai máis de 17 000 anos. A cova foi ofrecendo pouco a pouco novos datos, cada un máis sorprendente que o anterior. Por este motivo, Vaquero e o seu equipo amosáronse moi satisfeitos cos traballos levados a cabo e aseguraron que Valdavara superou amplamente as súas perspectivas iniciais.

Futuro de Valdavara

A pesar dos grandes descubrimentos destes anos, pode que aínda non estea todo dito, pois Valdavara aínda garda, se cabe, máis segredos no interior das súas grutas. Por iso, lonxe de contentarse con todo o atopado ata o de agora, o equipo de Vaquero amósase moi optimista e os obxectivos da expedición para este verán son, se cabe, máis ambiciosos que en pasadas xornadas. “Este ano traballarase unicamente en Valdavara 1, onde se está escavando a parte máis profunda da cova. A finalidade é comprobar se no interior se atopan niveis cunha cronoloxía máis antiga dos xa descubertos, de máis de 20 000 anos antes do presente”, comenta o xefe da expedición. Esperemos que estes obxectivos se cumpran e Valdavara siga dando un pouco máis de luz á nosa historia.

Os achados de Valdavara

Cráneo infantil atopado en Valdavara 2. Idad do Bronce. Foto: Manuel Vaquero

Dentes humanos localizados en Valdavara 1. Neolítico/Calcolítico. Foto: Manuel Vaquero

Fragmento de cerámica decorada atopado en Valdavara 1. Neolítico/Calcolítico. Foto: Manuel Vaquero

Mandíbula de xabarín descuberta en Valdavara 1. Neolítico/Calcolítico. Foto: Manuel Vaquero

Artefacto de sílex atopado en Valdavara 1. Paleolítico Superior. Foto: Manuel Vaquero

Conchas de Dentalium de Valdavara 1. Paleolítico Superior. Foto: Manuel Vaquero

Artefacto fabricado en óso atopado en Valdavara 1. Paleolítico Superior. Foto: Manuel Vaquero