Unha exposición amosa o vencello dos veciños de Abeleda co seu patrimonio

Veciños, simpatizantes e membros de O Sorriso de Daniel diante da porta de San Paio de Abeleda, o día de inauguración da mostra

A comezos dos noventa, os veciños de Abeleda evitaron o roubo da pía bautismal do mosteiro de San Paio. A celebrar a defensa deste ben e para denunciar o actual estado de abandono do cenobio, a Asociación O Sorriso de Daniel puxo a andar este mes de setembro unha exposición de fotografías e textos nas propias rúas da aldea que amosan os veciños a carón da pía na que foron bautizados.

En 1972 a igrexa do mosteiro de San Paio de Abeleda, na Ribeira Sacra, deixa de funcionar como igrexa parroquial e clausúrase, e as imaxes de santos que se trasladan á veciña igrexa de Santa Tegra. A partir dese momento comeza un lento proceso de espolio que ata finais dos anos oitenta despoxa o templo de retablos e doutros bens patrimoniais. Un día de comezos dos anos noventa, os veciños descobren un camión no que uns descoñecidos teñen cargada a grande pía bautismal do vello mosteiro. Déronlles o alto, fixéronlles baixala e trasladárona a unha pequena capela da aldea, lembra Carmen Varela, secretaria da asociación O Sorriso de Daniel, un colectivo que traballa a prol do coñecemento e recuperación das construcións románicas que existen no noso país.

As imaxes e os textos
A homenaxear esta implicación co patrimonio local e para reivindicar unha maior protección para o último grande mosteiro románico da Ribeira Sacra que fica sen coidado, a asociación promoveu esta mostra. Un total de 15 fotografías dun metro cadrado, realizadas por Sole Felloza, amosan os veciños da aldea que ao carón da pía na que se recibiron o bautismo e que o propio pobo conservou. Todas son persoas de máis de corenta anos, e en moitos casos tiveron de vir de Monforte ou de Ourense para se retratar, sinala Varela, que destaca a grande colaboración da poboación local no proxecto. Amosaron unha xenerosidade extraordinaria en todo o proceso e encargáronse de localizar a xente e de preparalo todo.
Canda a elas, 11 textos de escritores do país reflexionan sobre a relación da xente co seu patrimonio ou denuncian o estado de abandono do mosteiro. Algúns fan referencias directas as fotografías, outros céntranse no que acontece con San Paio, sinala Varela. Muda moito o enfoque segundo o autor. Monxardín fala da valentía dos veciños á hora de conservar a pía, Ana Romaní reivindica a consolidación das ruínas, Quico Cadaval fala sobre a permanencia da pedra na nosa cultura cada un dálle un toque diferente.

A idea
Segundo recoñece Varela, o proxecto xurdiu dun fracaso. Na asociación eramos conscientes de que moita xente se achegaba a Abeleda ver o mosteiro e atopábano fechado, entón pensamos en organizar unha exposición coas fotografías antigas dos veciños, de vodas ou outras celebracións, nas que se vise a igrexa. Pero atopamos moi pouco material, cando se deixou de empregar a igrexa había moi poucos fotógrafos de vodas. E entón foi cando pensamos que podía ser mellor fotografalos agora.

A visita
Os interesados en coñecer este proxecto non teñen máis que se trasladar ata a Abeleda, e alí atoparán a mostra sen dificultade. Normalmente a xente deixa o coche onde a igrexa de Santa Tegra, e alí mesmo arrinca o primeiro panel, explica a secretaria do Sorriso de Daniel. Arredor do camiño sucédense as fotografías da exposicións, a aproveitar os máis variados soportes. Están nas fachadas das casas, varandas das escaleiras e dos balcóns, nos balados das leiras ou nos postes na luz, sinala. Non sempre coinciden pero tentamos achegar a foto ás casas onde vive cada un dos retratados.

A relación do pobo co patrimonio
Malia aos amplos debates sobre a problemática protección do patrimonio no rural, a secretaria de O Sorriso de Daniel considera que a actitude dos veciños de Abeleda non é unha excepción. No rural existe unha identificación grande coa parroquia e síntese unha responsabilidade co patrimonio. Os veciños estarían dispostos a botar unha man, pero non soubemos, nin a administracións nin as asociacións, darlles ferramentas para que poidan materializar ese sentimento. A xestión patrimonial estivo afastada da xente, apunta. Cómpre facer iniciativas que impliquen a xente de cada zona e que permitan que estes bens transcendan ao resto da sociedade. No entanto, é certo que en Abeleda existe un tecido social previo, malia á pouca poboación que pode ter facilitado unha acción como esta. Hai dúas asociacións activas, o cal é algo singular nun lugar con tan pouca poboación, explica Varela.

A importancia do mosteiro
Deste xeito, proxectos semellantes ao de Abeleda poderían realizarse en moitos outros lugares. Para alén da colaboración veciñal, neste caso destaca tamén a importancia patrimonial do mosteiro do século XII e o seu delicado estado. En O Sorriso de Daniel apuntan que para nós é particular porque hai poucos desastres desta dimensión no románico galego. Resulta especialmente sangrante. A igrexa, aínda que lle falta o tellado, está en pé e resulta un elemento moi importante no románico da Ribeira Sacra. Resulta facilmente rescatable, con que alguén a cubrise. Logo ten un pórtico gótico de transición que tamén é moi interesante, apunta.

A exposición, que botou a andar o pasado 2 de setembro, está polo de agora aberta sen unha data de finalización. Estamos a ver como se comportan os soportes das fotografías ante a chegada do inverno, explica Varela. De cara ao futuro, a asociación, que xa comezou as súas xeiras románicas deste outono, está a elaborar unha proposta para tentar facer visitable o edifico do mosteiro de Abeleda. Estamos a tentar que a escusa dos cartos no evite que haxa visitantes. Aínda que sabemos que conseguir un tellado será complicado, tamén temos claro que mentres a xente non saiba o que pasa alí, tardará en ter solución.