A refundación da industria cultural

Os únicos informes que achegaban cifras sobre a industria cultural presentáronse en 2010 e facían referencia a cifras de anos anteriores. Un deles, elaborado polo Consello da Cultura e o Consorcio Zona Franca de Vigo apuntaba que achegaba o 1.9% ao PIB galego, máis que sectores produtivos como a pesca ou o naval, e que ofreceu emprego a 26.000 contratados en 2008. O outro, é o que elaborou a consultora EOSA, por encargo da Xunta e que ofrecía as cifras que Agadic, toma como referencia para xestionar a política cultural nos vindeiros anos.

Tomando como base un informe que encargaron no ano 2010 a unha consultora privada (o documento chamábase As cifras da industria cultural) o conselleiro de Cultura, Roberto Varela, presentou ao Consello da Xunta un documento con claves para dinamizar o sector cultural galego. Ese documento, que ofrece dez propostas de actuación, marca as guías de actuación de Agadic para os vindeiros anos que van desde “impulsar a competividade e profesionalización do capital humano ata a adaptación e o aproveitamento no ámbito das novas tecnoloxías”.

Segundo a referencia publicada no Consello da Xunta, Agadic canalizará fondos europeos para a súa proposta e dotará de “programas específicos de acceso aos mercados internacionais”. O informe destacaba novas fórmulas de apoio ás empresas que pasan pola co-creación (intercambio de experiencias e oportunidades de negocios) ou o crowdfunding (creación de plataformas financiadas por microachegas de particulares). No fondo, ese documento contén moitas das claves do que deu de si o ano en canto a industrias culturais.

A situación dos clúster
A crise interna foi unha das características que acompañou a algunhas das entidades que ten que ver co sector audiovisual. O ano comezou coa delicada situación financeira do Clúster do Audiovisual, que nos últimos días do ano 2010 nomeou ao produtor Andrés Barbé como novo presidente. Herdou un convenio co IGAPE e un plan de viabilidade a cinco anos, para sanear unha entidade que agrupaba a 56 compañías do sector e que atravesaba unha situación crítica. O novo presidente iniciou o ano 2011 declarando que era prioritario investir en investigación e desenvolvemento (no marco da Plataforma Tecnolóxica I+dea) e no plan de internacionalización.

Outra das entidades que atravesou un momento crítico ese ano o Clúster das Tecnoloxías da Información e da Comunicación, o TIC. Foi un ano de mermas para esa entidade, xa que se deron de baixa o Colexio Profesional de Enxeñería Técnica en Informática de Galicia, a Asociación Gallega de Empresas TIC (Agestic) ou Eganet (Empresas Galegas Adicadas a Internet e as Novas Tecnoloxías), así ata un total de 40 entidades. A situación provocou a demisión do anterior presidente no mes de novembro, a convocatoria de eleccións e o nomeamento de Gerardo Crespo como novo responsable que ten un complicado traballo por diante.

Seguindo cos clústeres, o do libro presentou este ano o proxecto CEGAL en rede, unha ferramenta dixital que posibilita a fluidez da información entre distribuidores, editores e librarías a través dos seus propios programas de xestión ofrecendo información clara e inmediata da situación e vendas dos libros. Todos os implicados no sector do libro recibirían unha lista dos libros máis vendidos en Galicia por tramos semanais e mensuais, feita a partir dos datos directos das propias caixas rexistradoras dos establecementos. Canda este proxecto, organizaron unhas Conferencias Internacionais do Libro na Cidade da Cultura na que marcaron como prioridade a exportación da literatura, especialmente en Sudamérica e en Asia. Unha liña na que incidiu a outra plataforma destinada a este sector, a do Clúster do Produto Gráfico e do Libro Galego que no marco dunhas xornadas Trends&Technology volveu situar o libro dixital como un dos eixes fundamentais. Neste sentido, a metade das editoras galegas desenvolveu xa algún proxecto arredor deste formato, aínda que só un 6,8% da poboación lectora en España o emprega e supón unicamente o 2,7% da facturación editorial. A optimización de recursos de cara a se achegar a esta tecnoloxía, así como a lexislación sobre dereitos de autor e o vencello entre redes sociais e sector editorial son os retos para este sector.

En todo caso, no documento presentado por Roberto Varela, conselleiro de Cultura, e que contiña as liñas de traballo de Agadic, contemplaba a mediada de fundir nunha única entidade todos os clústeres actuais que operan no ámbito do sector cultural para que se “convirta en interlocutor principal ante a Administración pública”.

A propósito de Europa
Entre as decisión do goberno galego para este ano, figura a de crear un laboratorio permanente para potenciar o sector das industrias culturais. Estará formado por un grupo de estable de académicos, investigadores e profesionais e terá a súa sede na illa de San Simón. O seu obxectivo é o de propor medidas para deseñar as políticas culturais orientadas a xerar riqueza, valor engadido e emprego no eido da cultura. A medida é unha das conclusións dun encontro realizado nesa illa o pasado mes de setembro. Foi a parte máis visible do proxecto INDCREA, desenvolvido para situar as industrias da cultura diante da Axenda 2020 (estratexia creada pola Comisión Europea para situar a economía diante do novo contexto económico e social). De xeito paralelo, a Agadic tamén colidero un programa transfronteirizo que se desenvolveu co Norte de Portugal con cargo a fondos europeos. Chamábase CREATIVA, e deu acubillo a dez foros sectoriais; trinta citas escénicas, musicais, expositivas e formativas; tres coproducións de espectáculos e un amplo programa de accións específicas no marco de 13 encontros artísticos e profesionais en ámbitos como a escena, a música, o audiovisual ou o produto gráfico.

Cara Europa, e aproveitando a nosa situación transfronteiriza, é cara onde van moitas das iniciativas de impulso das industrias culturais. A raíz do CO-CREATION (unha xornada de encontro da industria creativa galega coa portuguesa realizada en 2010), desde Agadic pensaron que ese modelo podería exportarse a outros países e así abrir as posibilidades da industria cultural galega. O resultado é o Garage Project, un proxecto de cooperación de base cultural que opta a ser financiando a cargo do programa Interreg IV-C (para proxectos de base non tecnolóxica). A iniciativa está en fase de elaboración, presentarase a finais deste mes de marzo e conta coa participación de 14 países. Os representantes das entidades participantes realizaron hoxe unha xornada de traballo na Cidade da Cultura para ultimar a candidatura, na que deron a coñecer algunhas das accións que implica esta iniciativa. Entre elas destaca a posta en marcha do Observatorio das Industrias Culturais e Creativas, un repositorio de boas prácticas e dunha web 2.0 que contará cun apartado denominado Creative Women (Mulleres Creativas). O proxecto supón tamén a elaboración de grupos de discusión e de traballo, encontros empresariais que fomenten o intercambio de ideas e prácticas de traballo. De momento está por ver se o proxecto está entre os seleccionados pola Unión Europea para o seu financiamento.

Neste 2011 houbo outra iniciativa que aproveitaba un escenario europeo e con base cultural. Chamábase proxecto Imaxina e, nas primeira sesión participaron 49 entidades de Galicia, Portugal e Francia, co anuncio de que posteriormente se incorporaría Gales e Irlanda. Está realizado con cargo aos fondos FEDER de desenvolvemento e ten garantidas as súas actividades ata 2012. O primeiro paso foi a subscrición dun convenio entre universidades e centros formativos galegos, portugueses e as da cidade francesa de Angoulême para traballar conxuntamente en investigación, intercambio de profesores e estudantes e obtención de financiamento europeo para actividades de creación. Entrementres, as empresas celebraban un encontro para planificar tamén futuros encontros. Mao, sen embargo, quéixase da falta de recepción nalgunhas partes do sector. Non contou co apoio da administración galega, nin tampouco doutras organización sectoriais. O obxectivo é coordinarse para obter financiamento europeo con cargos a programas xa establecidos como o MEDIA para o sector audiovisual.

Os foros da industria: o Culturgal e o Achegarte
Son os encontros para a presentacións dos últimos lanzamentos discográficos, literarios e audiovisuais, pero tamén dos debates sobre o estado da xestión cultural e o asociacionismo e encontros con creadores. Dunha banda, estivo o Culturagal, que se consolida como referente das industrias culturais do país, e da outra estivo o Achegarte, que se desenvolveu no Palexco da Coruña e que serviu para dar conta do panorama creativo no noso país, cun total de 120 propostas culturais. Concertos, proxeccións e obradoiros fixeron parte desta iniciativa, dirixida fundamentalmente ao público familiar, e que organizou o Concello da Coruña. Da participación en liña e mais das mesas redondas xurdiu un manifesto no que se reclama o apoio público á cultura do país e se aposta pola posibilidade dun contorno en galego nun momento no que “nunca tanto e tan bo houbo” na nosa creación. Entre as reivindicacións do sector está a configuración dun espazo de encontro e debate multisectorial, e alértase do risco de que a actual precariedade afece ao futuro da nosa cultura.

A crise económica e a pegada das novas tecnoloxías son algúns dos factores que están a provocar unha fonda mudanza no traballo da xestión e mais das industrias culturais. O Foro Culturgal 2011 analizou este panorama co lema O cambio de modelo e para isto prepara un intenso programa de conferencias e debates que se realizaron de xeito paralelo á Feira Galega das Industrias Culturais. Canda o foro, a feira presumiu este ano de conseguir máis de 70 expositores e 120 entidades. Iso malia a lixeira caída do orzamento, que queda arredor dos 270.000 euros, aportados na meirande parte pola Axencia Galega das Industrias Culturais (Agadic), serviu para exhibir forza do valor deste sector. Non houbo cifras de público, o que importaba era a calidade e ideas houbo de todos os sectores, desde as artes escénicas (máis presentes nesta edición).

Este ano, ademais, o Culturgal estreou director. Sergio Lago, un dos fundadores do portal Toupa.net e mais da empresa Falcatruada, así como presidente de AGAPHONO entre outros cartos, foi elixido pola asociación Culturgal como o novo director do proxecto.

O cambio de negocio
Boa parte destes foros, das políticas sectoriais e das actividades promovidas pola administración apuntaban que a nova realidade (tecnolóxica, económica, social) mudou o modelo de negocio. Un dos primeiros en capitalizar ese cambio foi o produtor Pancho Casal (responsable de Continental, unha das empresas produtoras máis coñecidas do sector). Malia apuntar cara tres liñas do modelo de neocio: o branded content, a produción de videoxogos ligado a contido audiovisual e a produción colaborativa, destinou a este último campo o seu novo proxecto. Chámase Wecoop e, baseándose na filosofía crowdsourcing, está dirixido a produtores, profesionais e afeccionados, para producir e comercializar contidos audiovisuais, nos que a rede é un factor determinante para traballar. Unha plataforma para por en conexión a profesionais e afeccionados ao mercado do sector audiovisual con produtoras para ofrecer produtos audiovisuais de calidade e orixinais.

Aínda que o é o proxecto máis grande, non é o único, xa que diferentes sectores da industria cultural recorreron a fórmulas colaborativas para poñer en marcha os seus proxectos. É o caso de Paulina Funes e Cristia Baboa (Fuboa escénica) que emprenderon a novidosa tarefa de presentar unha proposta en Verkami, un portal de internet que consegue mecenas nun prazo de tempo fixado de proxectos artísticos. Precisaban 1.000 euros en 40 dias, e sobráronlle cinco. Con eses cartos montaron, Oiseau Rebelle, unha peza de teatro contemporáneo no que cantan, bailan e interpretan o imaxinario amoroso e desamoroso. Non foron as únicas que empregaron o mesmo sistema, os Cempés conseguiron, en só catro días, 5.420 dos 5.500 euros que precisaban para o seu último disco. En total foron 122 os doadores que fixeron ata o momento a súa contribución e o fixeron.

Por último, aínda que xa se comentou na reportaxe que afecta á política cultural, este ano a Agadic rebaixou en case dous millóns de euros as axudas destinadas as industrias culturais. Malia que se fixo cos mesmos obxectivos (incrementar público, consolidación das industrias e procurar a excelencia) e modalidades (salvo que eliminan as axudas ao asociacionismo profesional neste sector, mantéñense o resto) o importe total desta liña de axudas quedou en 1.370.000 euros, que supón 730.000 euros menos que na anterior edición (en 2010 a convocatoria foi inicialmente de 2.290.000 euros, que se reduciu a 2.100.000 euros nunha corrección de erros posterior).