A lingua, o cinema e as pantallas

Estes días está en carteleira “Doentes”, unha produción rodada íntegramente en galego. Unha aposta arriscada por parte de Filmanova, que puxo cinco copias nas carteleiras, e que pensou no mercado exclusivamente galego. Nos últimos tempos, estase a notar certo aperturismo por parte dos produtores audiovisuais que asumen o compromiso de rodar en galego pero quedan camiños por percorrer: público e administración, que teñen moito que dicir para contribuír á normalización cinematográfica.

A historia do audiovisual galego está anegada de pequenos fitos relacionadas co idioma. Sempre Xonxa, Continental e Urxa, on as tres primeiras longametraxes industriais creativa e financeiramente galegas, rodadas e exhibidas no noso idioma. Chegaron ao público en 1989, catro anos antes de que Fílmax (radicada en Cataluña pero propiedade do fonsagradino Julio Fernández) dobrara para as salas comerciais “O pico das viúvas”, dirixida por John Irvin. As axudas a longametraxes esixen que haxa en carteleira un mínimo de tres copias en galego, e tres é a media de copias no noso idioma que chegan a salas. Pero existen afirmacións (sustentadas en datos) aínda moito máis preocupantes: “A asistencia do espectador as versións galegas é moi inferior á estatal. Por poñer un exemplo, nunha cidade na que se exhibíu a mesma película en galego e en castelán, as cifras de asistencia na versión galega supoñen só un 10% do total de espectadores” explica Miguel Anxo Fernández, autor do estudo “Para un Informe sobre lingua e audiovisual en Galicia” encargado en 2005 polo Consorcio do Audiovisual de Galicia e que aínda está inédito. Na súa opinión este comportamento do público é algo que preocupaba aos produtores e administración, e débese “a un comportamento por falta de hábito”. A mesma explicación que ofrece para ler subtítulos que considera que mudará, a medida que mude a exhibición actual. “Hai unha fiestra para a esperanza que é a que concede a Unión Europea, coas súas axudas a salas dixitais, que permitirá multiplicar a oferta cinematográfica e que dará a entrada a producións minoritarias, en versión orixinal… en resumidas contas, mudar os hábitos de consumo cinematográficos” explica Miguel Anxo Fernández.

A experiencia catalana ¿exportable?
Hai outros casos que, en lugar de que muden os comportamentos de público, teñen unha aposta por parte da administracións para cambiar a oferta cinematográfica cun texto xurídico proteccionista coa lingua e co audiovisual do país. É o caso de Cataluña e a súa lei do cine. Hai uns días, Ton Lladó que foi o director do Instituto Catalán das Industrias Culturais, estivo en Santiago no marco dunha xornada promovida polo Consello da Cultura Galega, para explicar os pormenores de cómo se redactou e aprobou ese documento. Un texto que impón a obriga de crear un “acordo marco” para coordinar as políticas públicas do goberno catalán nesta materia, a creación de fondos específicos, a creación da rede concertada de pantallas que pon cotas ao cinema doblado (o 50% do que se dobla ten que estar en catalán, norma que rexe a todo o que se dobla con carácter obrigatorio para aquelas producións con máis de 15 copias). A proposta, que foi moi contestada por distribuidores audiovisuais e certos ámbitos políticos, mantívose firme porque “tiñamos moi claro que as políticas públicas tiñan efectos multiplicadores desde o punto de vista cultural, que o valor engadido do sector audiovisual é superior ao doutras industrias”, asegurou o propio Lladó. Por iso, malia que tiñan a negativa das majors e dos principais exhibidores que “empregaron unha estratexia dilatoria durante a negociación”, decidiron por impoñer “vontade política e aprobar a lei”. Dunha estratexia audiovisual clara, saíron títulos como Bruc, Herois, Eva ou a vencedora desta edición dos Goya, Pa Negre.

Pero para Miguel Anxo Fernández, a situación non é exportable ao caso galego. “En Cataluña viven 8 millóns de persoas e preto de 800 pantallas; mentres que en Galicia os dous millóns e medios de galegos teñen dúas características particulares, dunha banda que é unha poboación envellecida e, da outra, que a distribución poboacional ofrece outras porcentaxes de difusión”. Para el, máis que mudar o marco xurídico, cómpre en primeiro lugar crear unha rede pública de salas. “Salas institucionais públicas (concellos deputacións organismos) ou privadas (caixas de aforros, fundacións…) que estean dadas de alta como tales no Ministerio de Cultura e, polo tanto, que as entradas que alí se vendan entren nos cómputos e cálculos oficiais”. De feito, o Consorcio Audiovisual de Galicia está a traballar en compatibilizar información de espazos públicos, de cales son as súas características para saber se se poderían dar de alta no rexistro de pantallas do Ministerio de Cultura. Segundo Miguel Anxo Fernández “para o outono presentarase esta rede de salas como unha alternativa á exhibición tradicional, na que os produtores que teñan dificultades de estrear as súas producións, teñan un circuito oficial e computable” puntualiza Fernández.

Doentes: a última en chegar á carteleira
Retornos, Os Crebinsky, 18 comidas e agora Doentes están a amosar que pode existir un cambio na produción cinematográfica galega. Son títulos de producións de baixo orzamento, principalmente galegas e que chegaron a carteleiras en galego. Con éxito desigual (para Miguel Anxo Fernández ten máis que ver co momento no que se estrearon que polas propias producións en si mesma) , exhibiron gala de que outro audiovisual é posible. Antón Reixa, produtor de Doentes que está agora mesmo en cartel, asume que foi “unha decisión estratéxica, de traballar en clave cento por cento galega cunha historia fascinante cun valor cultural”. Baseada na obra de teatro homónima do autor teatral Roberto Vidal Bolaño, Doentes conta a historia de dous fracasados que teñen que sobrevivir nas rúas de Compostela logo de que os botaran do hospital, logo de que decidiran convertelo no Hostal dos Reis Católicos. “Traducilo tería sido unha traición, desde o propio título do filme ata o propio texto” puntualiza Reixa. Doentes pode verse en cinco localidades con outras tantas copias e foi posible sen ningún tipo de atranco. “Estamos tendo máis dificultades para estrenar en versión orixinal con subtítulos fóra de Galicia” explica o propio Reixa, ao tempo que recoñece que o modelo catalán sería un bo referente para o que mirar. “Con todo, estamos vivindo unha situación na que de forma global hai problemas para a supervivencia, xa que a industria cultural non é percibida como un valor de crecemento económico, de impacto no emprego por non falar do valor ao patrimonio cultural” asegura un Antón Reixa que afirma repetería a experiencia.