Coa catedral no disco duro

Hai poucas semanas saía á luz o proxecto de rexistrar en tres dimensións os pretróglifos de Outeiro dos Lameiros, no Val Miñor. Esta iniciativa achegará datos exactos sobre uns bens condenados á desaparición por mor da erosión e permitirá mesmo elaborar reproducións dos mesmo sen nin sequera tocalos. No entanto, esta non é a primeira vez que o noso patrimonio é escaneado deste xeito. Diferentes equipos empregan, desde hai poucos anos, esta incrible tecnoloxía tanto para levantar planos exactos de monumentos como para rexistrar intervencións arqueolóxicas.

Patricia Mañana é unha das responsables de traballar coa tecnoloxía de escáner en tres dimensións no Laboratorio de Patrimonio (LaPa), dependente do Instituto Padre Sarmiento-Centro Superior de Investigacións Científicas e mais da Universidade de Santiago. Segundo explica, “consíguense datos moi densos, cun nivel de detalle incrible que resulta moi interesante, por exemplo, para realizar arqueoloxía da arquitectura”. Este grupo de investigación comezou a traballar con esta tecnoloxía realizando un levantamento tridimensional de Santa Eulalia de Bóveda, en Lugo. Mediante este sistema non só rexistraron polo miúdo as características do monumento, senón que identificaron con exactitude as diferentes fases de construción e as intervencións que sufrira este monumento.

Desde a enxeñaría
Desde outro campo científico, o Laboratorio do Territorio (LaboraTe) da Universidade de Santiago, introduciuse no escaneado tridimensional de monumentos a partir da aplicación desta tecnoloxía á análise forestal. Eles foron os responsables de elaborar, recentemente, un completo escaneo da Muralla de Lugo. “Viñamos de empregar esta mesmo tecnoloxía aplicada ao sector forestal con sensores aerotransportados. Cando tivemos ocasión de adquirir novos equipamentos, escollemos este porque coñecíamos as súas posibilidade e sabiamos doutros organimos que o empregaban para a caracterización do patrimonio”, explica Rafael Crecente, un dos profesores deste grupo.

Vantaxes
A nivel técnico, segundo sinala Crecente, este tipo de tecnoloxías “achega unha maior velocidade, definición e precisión do que outros sistema, pero o máis salientable é a posibilidade de obter unha maqueta virtual en tres dimensións que recolle o estado do monumento na data da medición”. E é que o escáner localiza con tal precisión as superficies que permite mesmo reproducir as diferentes texturas da pedra ou dos diferentes materiais. “Non coñecemos outros sistemas que acheguen este grado de precisión”. Esta precisión é a que permite o proxecto de elaborar réplica exactas dos petróglifos de Outeiro dos Lameiros, no Val Miñor. Neste caso, o escaneo vai por conta da Fundación Instituto Tecnológico de Materiales de Asturias (ITMA), co apoio do Instituto de Estudos Miñoranos, mentres o Instituto de Cerámica da Universidade de Santiago será o responsable de elaborar con cerámicas e polímeros as reproducións exactas destes bens,

Como medir
Pode sorprender que, coa calidade dos resultados obtidos con esta técnica, non sexa moi traballoso realizar un escaneo tridimensional. Segundo explica Rafael Crecente, o proceso básico é “estacionar o equipo en fronte do monumento, o máis perpendicular posible á fachada, e cunha distancia de entre 10 e 200 metros dependendo do monumento, da complexidade de acceso e da precisión requerida. Nunha pantalla delimítase a zona a medir e defínese a densidade de puntos coa que queremos representar a superficie, e o equipo fai o resto”. Recoñece no entanto a necesidade de contar con certos coñecementos para obter uns bos resultados. “O complexo é a planificación desta medición. Por exemplo, para facermos a da Muralla de Lugo medimos pola noite para evitar interferencias do tráfico, e había obxectos coma árbores ou sinais que provocaban sombras na superficie e nos obrigaron a medir desde diferentes ángulos”.

Aplicación ao patrimonio
Aínda que recente no noso país, o emprego dos escáneres 3D para patrimonio levan xa máis dunha década en lugares como Italia ou Alemaña.”O normal é que fosen laboratorios de enxeñaría ou de documentación fotométrica os que fixesen os programas para empregar este material, e logo vendesen versións comerciaisi. Isto comezou no campo das enxeñarías, e cómpre material formado e cualificado para manexar os equipos. Non é moi complicado, pero é custoso”, lembra Mañana. A documentación sistemática de restos e monumentos, no entanto, non é máis do que un paso no proceso de investigación arqueolóxica. Segundo explica esta investigadora “cada vez é máis habitual que se realice unha documentación densa en arqueoloxía. Por exemplo, cando se escava e se retiran os materiais, estas técnicas permiten ter un arquivo 3D de como estaban as cousas”. Os escaneos, combinados en moitas ocasións con técnicas de fotogrametría, permiten tamén levantar planos exactos dos bens analizados, recollendo mesmo elementos que non están a simple vista.

A muralla
A reconstrución tridimensional da Muralla, que presentou recentemente o Concello de Lugo co apoio da USC. Segundo explica o web do LaboraTe non se realizou “a nivel nacional ningunha medición da envergadura e complexidade que presenta” este monumento. A iniciativa obtivo, segundo explica Crecente, “100 millóns de puntos sobre a superficie do monumento, mentres que se o fixésemos por topografía clásica, só conseguimos 25.000”. Cada un destes puntos, definidos nun espazo tridimensional, corresponda a entre 3 e 5 centímetros da superficie real do monumento, o que nos dá unha idea a fiabiliade deste sistema. No seu traballo, o LaboraTe recolleu fotografías que amosan o estado das zonas estudadas e datos sobre a cantidade de luz láser reflectida pola superficie, o que facilita o estudo de materiais. En total, o traballo e escaneado deu nun ano enteiro de traballo. Para alén de grandes construcións, esta tecnoloxía permite tamén realizar escaneados de obxectos peqeuenos. Segundo explica Mañana, no LaPa “temos varios tipos de escáner para distintos tamaños de obxectos e distintas resolucións”, o que permite, por exemplo, tirar modelados tridimensionais de pezas de todo tipo atopadas nas escavacións arqueolóxicas.


Video que amosa o escaneado 3D da Muralla de Lugo realizado polo LaboraTe da Universidade de Santiago.

Pontes e fortalezas
Canda a estas iniciativas, desde a Universidade de Vigo o Laboratorio de Fotogrametría e Teledetección Cercanas da ETS de Enxeñaría de Minas está a aplicar tamén estas tecnoloxías á análise de pontes históricas, e están a elaborar un completo catálogo que recollerá reconstrucións virtuais de 95 destas construcións. O Castelo de San Felipe tamén foi obxecto de escaneos deste tipo, desta volta, da man da empresa Artemisa, especializada na dixitalización de obras artísticas.

O futuro
De cara ao futuro está claro que veremos unha xeralización deste tipo de técnicas, sexa o escaneado en tres dimensións que xa coñecemos ou novos xeitos de dixitalización de monumentos. Polo momento, o Instituto de Estudos Miñoranos xa amosou o seu interese en que a experiencia de Outeiro dos Lameiros sexa só un primeiro paso para o ambicioso proxecto de escanear con esta técnica todos os petróglifos existentes no país. “O ideal sería que sexa obrigatorio este tipo de tecnoloxía para realizar os rexistros en todas as escavacións arqueolóxicas. Sobre todo habería que atopar un criterio de emprego sobre isto e sobre qué información se debe compilar nos depósitos arqueolóxicos de cara ao futuro. Pódese facer de moitos xeitos, pero é importante contar cun arquivo que conteña a copia dixital dun depósito”, explica Mañana. A documentación das investigacións que se están a realizar na Lanzada, e mais outra investigación en Besomaño son os seguintes proxectos neste campo que van abordar desde o LaPa. No LaboraTe, pola súa banda, teñen concertado realizar novos escaneados do casco histórico de Lugo. De certo que non serán os últimos traballo deste tipo dos que teremos novas.