Arte doente

Na China, as mulleres empregaban estatuíñas de marfil para indicar con presión o lugar doente sen ter que espirse. Artistas como Frida Khalo, Goya ou José Ribera utilizaron a pintura como vía de escape para amosar as súas múltiples doenzas físicas e psíquicas. Non foron casos illados, senón que existe unha ampla relación entre a arte e a enfermidade que se analiza nunha exposición, “Amosa a ferida: arte e enfermidade”, que pecha as súas portas na Fundación Luís Seoane o 21 de marzo.

Tintoretto, José Ribera, Caravaggio, Goya… tantos e tantos artistas canalizaron o seu talento creativo nas súas obras. Pero o que a exposición “Amosa a ferida: arte e enfermidade” pretende facer vai moito máis alá de exhibir un sumatorio de pezas que representan a dor, senón que é máis o inicio dun proxecto de investigación sobre esa relación e que se pode ver na Fundación Seoane ata o 21 de marzo. “Esta primeira vista, explica David Barro, comisario da mostra, é como albergar diferentes disciplinas ou medios de expresión como a pintura, instalación, vídeo, debuxo e a fotografía, que tiveran certa relación a veces non tan directa”. E a exposición acolle un pouco de todo, pezas de trece artistas que representan a dor directamente e outras máis conceptuais. “A nosa intención foi coller unha serie de pezas, de artistas que moitas veces traballaban a enfermidade porque lles aconteceu ou porque foi clave na súa maneira de desenvolver o traballo como é o caso de Tapies, Bárbara Hammer que loita contra o cancro, ou David Negrera que ten unha enfermidade psíquica e se automutila, xunto con outros artistas que se poñen na situación de que pode ser ter unha enfermidade, como a acción sadomasoquista de Tonny Oursler que se vai pisando e collendo gusto pola dor”. Pero non todo é unha visión negativa da enfermidade, xa que hai pezas divertidas como Don Quixote esperta en Conxo de Leiro que, como o comisario explica “pretendía quitar crueza á enfermidade”. De feito, Barro pon o acento na necesidade de exercer outro tipo de ollada sobre a enfermidade “sempre o facemos desde un punto de vista impúdico, sobre o que significa a ferida dor, cercanía coa morte que fai que moitas veces a patoloxía da enfermidade nace na nosa ollada en nós mesmos, e parecíanos clave poder significar e quitar dureza a esa exposición con artistas que amosan a enfermidade de maneira menos dramática.

A dor na historia da arte
Malia que neste primeiro achegamento á enfermidade desde o punto de vista da representación artística non segue ningunha ordenación cronolóxica e existen manifestacións das doenzas en múltiples momentos, para os comisarios desta exposición (o crítico de arte David Barro e a doutora Sofía Santos) a diferenza fundamental entre as épocas pasada e o momento presente é o rexeitamento a asumir a enfermidade e as súas consecuencias, como a morte, como algo propio da natureza humana. E iso plásmase nas representación da enfermidade que se fai desde o século XX está máis focalizada no feito persoal e autobiográfico que no tratamento da mesma como un aspecto fundamental da existencia humana. Para David Barro hai un feito social e histórico como foi a aparición da SIDA que motivou un torrente de expresión creativa que “daría para unha exposición en si mesma”.

De momento, Amosa a ferida é o primeiro achegamento ou, por dicilo doutro xeito, o punto de partida que analiza algunhas manifestacións (en diferentes soportes sobre a enfermidade) que se documentarán nunha publicación. “Non é un catálogo da exposición, senón un “libro que analizará en profundidade a relación entre arte e medicina ao longo da historia, desde a antigüidade ata os nosos días e nos que traballamos tanto a profesora Sofía Santos desde un punto de vista médico, como Alberto Ruíz de Samaniego, que achegou reflexións sobre a estética da arte, e o meu punto de vista, entre outras colaboracións”.
A exposición, alén das obras artísticas, contén fondos documentais que serven para contextualizar libros de cirurxía, expositores de osos ou reproducións de partes do corpo humano.