O Pico Sacro concentra peculiaridades xeolóxicas e unha rica tradición oral

Vista do Pico Sacro desde Reboredo. Foto: César Candamo

Ao carón mesmo de Compostela, cara ao Sur, un monte presenta unha peculiar forma. As caras asimétricas do Pico Sacro, moito máis abruptas por unha banda que pola outra, albergan algunhas das lendas máis curiosas que existen no noso país. Canda a elas, as peculiaridades históricas e xeolóxicas da zona fan deste un enclave único. Agora, unha nova guía afonda nos misterios, moitos sen resolver, deste recanto da nosa xeografía máxica.

Xa desde as informacións máis antigas, como recolle o Códice Calixtino, o Pico Sacro é coñecido como fogar da mítica Raíña Lupa. Esta soberana puxo a proba os discípulos de Santiago cando buscaban un lugar onde soterrar o corpo do Apóstolo, e rematou convertíndose ao cristianismo ante os poderes demostrados polos ceos. Segundo explica Leonardo González, autor da guía O Pico Sacro: o monte sagrado de Galicia, recén saída do prelo, este lugar é fundamental na lenda da chegada do Apóstolo a Galicia é onde acontecen todos os cambios. Representa a morte do paganismo e conversión do pobo ao cristianismo, e ten un grande carácter simbólico na tradición.

A paisaxe e a historia
O que máis chama a atención é a súa forma puntiaguda, ao xeito dunha pirámide, explica o autor da guía. E é que sen dúbida estamos ante un dos elementos paisaxísticos mais facilmente recoñecibles do contorno da capital galega. Despois ten unhas vistas impresionantes, aínda que non é un dos montes máis altos da zona, comprobamos que posúe unha das maiores áreas de visión de todo o país, lembra. E é que o peculiar feitío deste espazo levou a moitos a pensar en que foi un centro de culto prehistórico, e mantense aínda o debate sobre a existencia de restos castrexos no seu contorno. Está verificada, no entanto, a proximidade do trazado da Vía Romana XIX e mais da Vía da Prata a Compostela. Segundo González ainda hai máis restos da pegada humana no monte. A capela que existe agora no monte seguramente fixo parte do mosteiro altomedieval que houbo alí. No cumio pódense ver determinados rebaixes na rocha que marcan os lugares onde estaban os alicerces do antigo castelo, derrubado na Guerra Irmandiña e reconstruído despois.

As lendas
Non cabe dúbida de que, para alén dos restos históricos que se conserven, a grande riqueza do Pico Sacro está relacionada co grande número de lendas e de elementos da tradición oral que ten asociado. Desde a suposta pegada do cabalo do apóstolo na pedra, ata túneles misteriosos, pasando por xigantes custodios, encantos e, por suposto mouros, cada recanto do monte ten algunha historia vencellado. Hai moita microtoponimia relacionada coas propias lendas, e iso é algo difícil de percibir para un visitante que non coñeza a zona, lembra o autor da guía. Ademais de lendas tamén recollemos moitas cantigas e ditos relacionados co Pico. Postos a seleccionar unha de todas a historias que teñen o lugar como protagonista, González apunta unha que recolleu Carré Alvarellos, e que aparece noutros lugares de Galicia en diferentes versións. Resumindo moito, trátase da historia dunha rapaza que é levada por un encanto ao seu pazo subterráneo onde vive como unha raíña ata que pare un fillo dun dos criados do señor. Desde ese momento bota anos de escrava no mesmo lugar ata que, xa anciá, reaparece na súa aldea e conta a historia.

A importancia da pedra
Para alén da tradición oral e da importancia histórica desta elevación, o Pico presenta tamén importantes peculiaridades a nivel xeolóxico. Para comezar, posúe no seu interior un sistema de covas que, segundo os datos do Club Espeleolóxico Maúxo de Vigo, que as exploraron, están entre as máis grandes do mundo en seixo. González explica que esta é unha pedra moi dura, e é moi extraño que aparezan nela fendas ou cavidades coma estas. Entre as múltiples lendas vencelladas a estas cavidades, está a crenza, moi estendida desde o século XVIII de que se trataba dunha antiga mina de ouro romana, un estremo que os xeólogos desminten. No entanto, e aínda que estes ocos son produto da acción natural das dinámicas tectónicas e mais do fluxo da auga, existen pegadas que demostran intervencións humanas nos mesmos. Segundo González, se un se achega ve que polo menos a parte da entrada está traballada, hai marcas de picos ou insturmentos metálicos e mesmo unhas escaleiras labradas. Segundo a documentación, estas fíxoas un home para buscar os supostos tesouros que habería dentro da cova, xa no século XVI. De calquera xeito, do posible emprego humano deste sistema, non hai máis que conxeturas. Poderían ser captacións de augas para o castelo, pero non hai nada certo. Fóra xa das covas que o Pico sexa unha formación enteiramente de cuarzo tamén chama moito a atención. De feito, tanto o monte como a súa serra, onde se atopa a mina de cuarzo de Serrabal, son a cicatriz do encontro entre dúas placas tectónicas, nas que estaban os antigos continentes de Gondwana e Laurasia. Figuradamente, segundo a ladeira do pico no que se estea, paramos nun continente ou noutro

O recurso do Pico
Logo do dito, está claro que falamos dun espazo cun grande potencial á hora de se converter nun punto de dinamización económica e social no seu contorno. No entanto, ata moi recentemente, o Pico Sacro foi un recurso pouco explotado. Aínda foi en xullo de 2009 que abría a súas portas o Centro de Interpretación deste monte, un espazo que amosa información sobre a súa paisaxe, xeoloxía e lendas mediante diferentes paneis con mapas e fotografías. Agora, esta guía cobre un baleiro nas publicacións sobre este tema, non hai obras de carácter xeral orientadas para o visitante. A obra quere ser unha ferramenta que se poida empregar para camiñar polo Pico, lembra González. Na actualidade, a promoción deste lugar mítico recae, canda ao Concello de Boqueixón, no plan dinaminación turística Terras de Ulla e Tambre, no marco do cal se van presentar en breve diferentes accións para o dar a coñecer. E é que, segundo explica o autor da guía todo o mundo sabe onde está, pero non se coñece a súa importancia.