Enrique Nicanor, director do Festival de Cine de Ourense: “pretendemos traer referencias do que pasa noutras cinematografías”

Aterrou no Festival de Cine de Ourense o ano pasado, un mes antes de que comezase a súa duodécima edición. Un ano despois, Enrique Nicanor comeza a sentar os alicerces do seu proxecto comezando por dotar o festival dun local fixo e un equipo de traballo. Este ano comezan a verse os sinais de identidade que pasan por un certame pequeno con grande atención ao que se está a facer noutros países e aos novos formatos. Porque, como se pregunta o director, ¿cómo se pode traballar sen referentes?

¿En que situación estaba o certame cando chegou?
O festival estaba baleiro no sentido de que os responsables dimitiran co cambio de goberno e había seis meses nos que non había actividade. Nesa situación inmediata, o que tivemos que facer foi cumprir cunha serie de compromisos que xa estaban adquiridos (a convocatoria estaba feita, as películas recibidas….) en resumidas contas houbo que apagar un lume no que chamamos “un festival de urxencia” que non contaba coa filosofía do que queriamos facer.

O ano pasado pediu a implicación de todas as partes do sector para conseguir facer un festival novo? Púxoselle o lema de “reinventar” un festival pero… ¿que froitos deu ese diálogo?
O festival o ano pasado tivo unha intención clara de convocar a distintos sectores do audiovisual de Galicia. Non con ningunha proposta concreta porque non podíamos propor nada tendo en conta o pouco tempo do que dispuxemos, pero sí ofrecemos un punto de encontro para os distintos produtores, escolas, profesionais, Academia… todos os subsectores que implican o audiovisual tiñan unha cita na que puidera haber un debate aberto do que era a situación. En parte ese lema de “reinventar” un festival, ademais de honesto co que podiamos facer, supuña tamén unha declaración de intencións con respecto ao que nós considerabamos que era un festival. Para nós é unha ferramenta de desenvolvemento, de crear aqueles encontros de tipo produtivo: coprodución, mercado e, sobre todo localización dun tipo de cine que sexa axeitado ás posibilidades que un país como Galicia pode afrontar. E nese sentido funcionou. Houbo varios coloquios que debateron a situación do audiovisual galego, mesmo a un se lle chamou así, e no que participaron todas as xentes e profesionais para darlle volta e darlle conta a “reinventar”.

¿Pero houbo medidas concretas?
O que o sector manifestou fundamentalmente non tiña tanto que ver co festival como coa necesidade do sector de ter unha unión en canto á política sector audiovisual. As escolas de cine non tiñan conexión nin co exterior nin coa industria e trasladaron propostas de necesidade de talleres de formación para profesionais. Entre outras cousa falouse da posibilidade de que puidera haber unha oficina do Programa Media en Galicia. Todo isto estivo a debate aínda que o que era evidente é que querían reclamar algo máis, sen saber moi ben que, da Administración. O festival foi un bo foro de debate das necesidades. Penso que ese primeiro ano foi moi interesante porque non hai foros nos que se produza ese encontro. Ourense ten certo atractivo e os profesionais teñen unha presenza e veñen aquí a falar disto.

Con toda a información por parte do sector e cun proxecto para o festival de Ourense, ¿cales foron os pasos a dar?
Para min foi unha sorpresa atopar un festival no que non había nada. Ata tal punto que o labor deste ano non foi partir dalgo feito, como sería o lóxico, cunhas listas de contactos e de distribución, senón que houbo que comezar de cero. Houbo que empezar a historia polos alicerces. Non había nin persoal profesional. A maior parte deste ano foi gastado para cubrir esas xestións: unha secretaría, a situación administrativa que depende do persoal e segue as regras do concello… así como unha dependencia física, é dicir, ter un local. De feito, desde hai unha semana temos unha oficina onde estar, ao lado de onde se vai desenvolver o festival e para min isto é algo fantástico.

¿Cales son as claves da edición actual?
Mentres nos fomos dotando dunha mínima infraestrutura fixemos o programa de actividades, ademais de chamar a todos os axentes galegos e estranxeiros. Queremos un festival que sexa innovador e controvertido. E este é o principio deste festival: a busca de material cinematográfico e audiovisual de cine e novas tecnoloxías. De feito, o primeiro que fixemos foi incluír unha sección que se chama “novos media” porque nos interesa moito este tipo de producións feitas con vídeo, experimental…. Ademais, fixemos do documental algo máis, tratado ao mesmo nivel que outras seccións e, curiosamente, este ano e por casualidade, inauguramos cun documental galego recén saído do forno Eloxio da distancia. Para nós o festival comeza a ter unha identidade. É o lugar onde os xéneros non teñen límites, onde importa o contido e a innovación e que poida saír algo diferente.

Fala de que comeza a ter unha identidade, podería precisar cales as marcas deste certame?
Nós estamos nesa idea de festival de encontrar esas producións controvertidas para colocalas e poñelas en coñecemento dos nosos cidadáns e do público, todo o que están a perder por mor da distribución actual que temos en España, tanto para salas como para televisións. Un 75% do que chega de fóra é da majors americanas e o 25% é local feito aquí (en España ou Galicia). Pero é unha produción local que non viaxa, como digo eu “comidas que facemos para comer en casa que non valen para comer fóra”. O malo non é que haxa moito americano, o malo é que non sabemos nada do que pasa en Dinamarca, Hungría, Romanía… cinematografías cun grado de desenvolvemento semellante ao noso. Precisamente nós, que estamos aquí tratando de facer un audiovisual non temos nin idea do que pasa alí. ¿Cómo se pode traballar sen referencias? Se o festival de Ourense consegue traer ese referentes, faremos un gran servizo a todos os profesionais. E de aí o lema desta edición “Recoñecer a diversidade”. A única maneira de recoñecer a nosa diversidade é poñela en valor é estar ao tanto doutras diversidades. É colocarse na pel do outro.

Colocándonos na pel do outro, botamos en falta unha sección de mercado, con produtores, directores… non sei se está contemplado, non só para este ano, senón para futuras edicións?
Está contemplado no futuro pero temos que ser realistas ¿como imos ser un mercado se non vén ninguén? ¿Ven algún comprador aquí? Aquí non ven ninguén a comprar. A comprar só se vai a Berlín ou a Cannes. Estamos a falar do despropósito que son os festivais de cine en España e non só aquí en Galicia. Citas que existen nas que se paga a distribuidores para que veñan, mentres que o principal é que haxa representantes da televisión, que son os principais motores. En Galicia só pode haber un festival para ser o lugar no que esas cousas se poden desenvolver. Para iso hai que negociar moito, estar aliado con lobbys da distribución internacional, e pensar doutra maneira. A administración pode facer que isto sexa así e para isto ten un instrumento: o orzamento. Ten que poñer cartos enriba da mesa se quere facer un festival onde haxa mercado, verdadeiras opcións de negocio e de exhibición. Por poñer un exemplo, Andalucía ten a día de hoxe sete festivais, que oscilan entre un e dez millóns de euros cada un deles. Hai unha vontade clara, pero hai que ter en conta que son festivais pero non mercados nacionais. Aquí é onde entra outra variable, xa que hai que ter sentido da medida que temos.

¿E cal é a medida do festival de Ourense?
Eu estou encariñado coa idea de que sexa un festival internacional de dimensión pequena no que, con moi poucos cartos, se teña un programa coherente. Por exemplo, este ano haberá tres masterclases europeas e os tres sobre guión, porque estou empeñado en que as escolas e os profesionais saiban o que é un guión desde un punto de vista internacional. Estase a facer moito traballo na escola para diferenciar lixo do que é unha cousa interesante, pero hai que mirar cada industria, cara o que ten que ser o sector audiovisual.

¿Cales son agora os retos de futuro?
En primeiro lugar hai que coñecer o contexto. Temos que contar co feito de cal vai ser a política audiovisual de Galicia. A televisión, que é o motor do sector audiovisual, esta sen normalizar. Agora mesmo non existe un Consello Audiovisual que estableza unha liña que englobe todo o audiovisual. Neste panorama temos un plan interno para tres anos co que xa contamos coa colaboración do Concello e coa Deputación. Pero non só se pode vivir de axudas públicas, senón que hai que buscar vías de financiamento estables e sólidas. Pero isto está relacionado con que haxa unha política audiovisual para Galicia. Ten que quedar claro que non se fai mercado vendendo películas senón vendendo proxectos. Queremos que Ourense, co seu festival, sexa un foro de desenvolvemento de proxectos do audiovisual do país. Para iso imos facer de motor para que se poida facer esa política audiovisual. O ano pasado vimos que era posible servir dese punto de encontro onde se xere o debate e este ano, coa presenza de expertos de todo o mundo que nos contarán a súa experiencia, veremos que somos capaces de achegar.

Por último, cal é o talón de aquiles do audiovisual galego?
O talón de aquiles do audiovisual galego é o minifundio.