Todo comezou cos estudantes reclamando unha maior representación nas institucións. O debilitamento do oficial e único Sindicato Estudantil Universitario e a menor politización oficial do ensino permitiu que diferentes organizacións opositoras confluísen na universidade coma un espazo máis de loita. No 65, na universidade de Madrid téntanse afastar do SEU, e mesmo hai implicacións dos ensinantes. A consecuencia disto tres profesores son expulsados e iso xera unha grande conflitividade que tamén ten eco en Compostela, coa creación das Asembleas Libres de Estudantes Universitarios, onde conflúen as distintas forzas políticas, explica Ricardo Gurriarán, historiador e comisario da exposición. Comunistas, galeguistas e mesmo cristiáns afíns ao espírito do concilio Vaticano II danse cita e colaboran na busca duns mínimos espazos de liberdade e co horizonte de acadar un sindicado democrático de estudantes.
Atravesar os muros
No entanto, foi o curso 67-68, e mais concretamente o primeiro semestre deste último ano, o que viviu as maiores mobilizacións universitarias na capital galega, que conseguiu ser un auténtico referente nas loitas académicas. Nese curso a espita ábrea a actitude autoritaria dun decano, Ocón, que non recoñece os sindicatos nin as asociacións estudantís, lembra Gurriarán. O estudantado máis avezado na acción tentou forzar a lexislación para introducir conselleiros propios nas cámaras de facultades. O que pode semellar unha loita sectorial, conseguiu finalmente implicar diferentes sectores sociais. Un impacto importante desta loita é que transcendeu os muros da universidade e implicouse a sociedade, os intelectuais, pais, sectores corporativos ou sindicatos clandestinos, lembra o comisario. Así as colectas en apoio dos represaliados que amosaron o amplo apoio social á causa dos estudantes, os artigos na prensa a prol das súas demandas ou a implicación directa nos actos de protesta amosaron que estas mobilizacións eran máis do que unha algarada universitaria.
Xeitos de protestar
Manifestacións, protestas diante de El Correo Gallego e mesmo da comisaría, unha folga que paralizou a actividade académica, un feche na sede central da Universidade, asembleas democráticas multitudinarias que reunían 4.000 dos 6.000 alumnos das facultades, cargas policiais, multas, detencións, expulsións A loita e a represión subseguinte amosaron as súas diferentes expresións. Fixéronse desaloxos de conferencias de xente do réxime, ante o florido da sociedade santiaguesa. Esperaban todos os estudantes entre o público e ao comezar marchaban e deixaban a sala baleira. Ou optaban por preparar preguntas e machucar o conferenciante no debate, exemplifica Gurriarán algúns dos xeitos de protesta, entre os que destaca os primeiros esforzos por introducir do galego nas mobilizacións e o emprego da actividade cultural para a protesta. Aquí por primeira vez, desde as asembleas do 65, a ferramenta da cultura coma elemento de axitación funcionou e fixéronse actos de homenaxe a Machado con carga ideolóxica. Desta efervescencia cultural sairía o movemento Voces Ceibes, que deu precisamente o seu primeiro concerto en abril de 2008.
Resultados
Malia a que finalmente as protestas conseguiron desenvolver negociacións coas autoridades civís e universitarias, e mesmo lograron a retirada das sancións impostas a moitos estudantes, no seguinte ano viuse un incremento na represión. As protestas desembocaron coa fulminación dun reitor, dun decano e dun gobernador civil, ademais dun cambio de ministerio. Remata cun reitorado moito máis represivo e na práctica nun estado de excepción en xaneiro do 69. De calquera xeito, o 68 compostelán marcou un fito nas protestas e demostrou a capacidade de presión dos estudantes. Ao tempo, naqueles meses iniciaron a súa actividade política nomes que despois desenvolveron unha intensa carreira en Galicia nas máis diversas ideoloxías.
Agora a Fundación 10 de Marzo, en colaboración coas tres Universidades, as consellarías de Cultura e de Educación e mais da Obra Social Caixa Galicia recupera, a partir do 28 de febreiro, esta historia nunha exposición que se pode ver no Pazo de Fonseca de Santiago, sede precisamente da institución que viviu aquela revolta.
Compostela en 1968
Santiago era unha cidade cun compoñente eclesial moi forte, e ademais era unha das cidades máis pequenas que tiña universidade. A Universidade fora das que cuantitativamente mais sufrira a represión no trinta e seis. Funcionaba basicamente coma un elemento de transmisión do réxime, aínda que nos anos sesenta comezou a despolitizarse a figura do reitor, cun perfil máis profesional. É de destacar que nesta década se dobrou o número de matriculados, desde os 3.000 do ano 62 a 6.000 no curso 67/68. Pasou entón de ser unha universidade de elite a unha composición heteroxénea. Imaxe: Fotografía de Xosé María Masa Declaracións de Ricardo Gurriarán
Pintadas e Castrelos
As pintadas comezan a se facer no ano 66 aproximadamente. Quizais é significativa a loita que se desenvolveu daquela en Castelo de Miño. Foi a primeira vez que os estudantes saen do seu escenario para facer unha reivindicación. Os estudantes pasaron a recoller sinaturas polas universidades e rexeitaron a política de FENOSA, mesmo algún catedrático se mollou publicamente por primeira vez. Imaxe: Arquivo Fundación Dez de Marzo. Legado Arturo Reguera. Declaracións de Ricardo Gurriarán
Concerto de Raimón
Foi un dos fitos máis importantes que houbo no pre-68. No curso 66-67 o estudantado tentaba que houbese condicións obxectivas para facer unha loita. E nese contexto organizouse en xaneiro do 67 unha conferencia do profesor Aranguren sobre Machado que foi suspendida pola policía. E o nove de maio un concerto de Raimon no estadio da residencia, coa presenza de preto de 4.000 estudantes que foi un fito. Foi das primeiras veces que entre outras cousas se fixo un cancioneiro traducido ao galego, e moita da xente que participou viviu este recital coma un reforzo anímico. Na foto vese a xente que o foi recoller ao aeroporto e lle fixeron de anfitrións. Por orde, recoñécese a Marisa Melón, Moncho Ordás, Raimón, Perfecto Conde, Hilda Otero e Cochón. Imaxe: Arquivo Fundación Dez de Marzo. Legado Vicente Álvarez Areces. Declaracións de Ricardo Gurriarán
Excursión
Naquel momento había un ambiente de certo recorte de liberdades, vixiábase a xente que ía en grupos de máis de tres pola rúa. Os estudantes entón aproveitaban as excursións para poder verse, debater e organizarse con máis liberdade. A foto é dunha excursión preto de Pontecesures que fixeran algunhas mozas e mozos do contorno máis comprometido. Poden verse a Carmen Beltrán, Blanca Caamaño, Carmen Nieves, Fito Núñez e Eduardo Fra. Imaxe: Carmen Beltrán Declaracións de Ricardo Gurriarán
Asemblea en Historia
A asistencia multitudinaria ás asembleas dotou de lexitimidade as protestas dos estudantes. Imaxe: Arquivo Fundación Dez de Marzo. Legado Vicente Álvarez Areces.
Pisos
Os estudantes a comezos dos sesenta vivían en pensións ou en hostais. A partir do sesenta e cinco máis ou menos comezaron a ter unha certa emancipación paternofilial e comezaron a facer unidades de convivencia, mediante o alugueiro de pisos. Houbo algúns moi famosos coma o da Casa da Troia, o de Neira de Mosquera ou o de Vía Cambre onde, ademais de agochar propaganda, conspirar e preparar accións, tamén eran espazos de liberación nas relacións entre xéneros. No marco da sociabilidade era importante tamén o emprego dos parladoiros coma elementos de activación cultural, como era o caso das tertulias do Cantábrico ou do Cine Club. Imaxe: Xosé Manuel Rodríguez Martínez Declaracións de Ricardo Gurriarán
Conferencia no feche
Esta era unha conferencia de Armando López Salinas, militante do PCE, que veu falar sobre os Dereitos Humanos no marco das Xornadas de Renovación Universitaria. Este programa supuxo o salto cualitativo en canto a produción de cultura fóra do marco oficial. Esta en concreto fíxose durante o feche, López Salinas dixo que non tiña ningún problema en entrar e conseguiu moito eco na prensa. Imaxe: Arquivo Axencia EFE. Declaracións de Ricardo Gurriarán
Feche
Segundo os datos da policía, cando se desaloxou había preto de mil persoas no que hoxe é o edificio de Xeografía e Historia e que daquela era a Sede Central da Universidade. Foi un acto tranquilo. Quizais o máis relevante ao meu ver foi que os poderes negociaron baixo presión, que era algo rarísimo durante a ditadura, e negociouse tanto co poder académico coma co Goberno Civil. O movemento estaba moi ben articulado, moi ben seguido, cunha estratexia moi clara e un amparo case absoluto do que foi o conflito por parte do alumnado. Imaxe: Arquivo Fundación Dez de Marzo. Legado Vicente Álvarez Areces. Declaracións de Ricardo Gurriarán
Asemblea en Medicina
Xa na finalización do conflito, logo do prazo de dez días que deran os estudantes despois de Semana Santa para que se atendesen as súas peticións, realizouse unha serie de asembleas. Foron encontros multitudinarios, segundo a prensa de arredor de tres mil persoas. Alí o que se debatía a continuidade da folga, nun momento no que, agás o levantamento das sancións, os estudantes conseguiran os seus obxectivos. Organizouse un referendo sobre continuar a folga, e o resultado foi positivo, pero xusto no día da celebración o reitor anunciou o levantamento das sancións. Imaxe Arquivo Fundación Dez de Marzo. Legado Vicente Álvarez Areces. Declaracións de Ricardo Gurriarán
Nomes
Chichi Campos era quen de captar perfectamente situacións. Esta é unha especie de diálogo e mesmo recolle un pensamento do home que traslada en certo xeito en que desembocou aquilo. Boa parte dos participantes naquel laboratorio de ideas que foi o 68 están na xestión política desde partidos de dereita a partidos de esquerda. Podemos falar do actual presidente da Xunta, Emilio Pérez Touriño, que era delegado de primeiro de económicas; de Vicente Álvarez Areses, delegado de terceiro de Exactas; de Conde Pumpido que estaba en dereito e tiña tamén un cargo; do delegado de Químicas, que é o actual valedor do pobo de Castilla La Mancha; do deputado Francisco Cerviño, de Henrique López Veiga, do PP, que tamén era delegado, e moitísimos máis. Outros coma Paco Rodríguez tamén estiveron aquí, aínda que estudaba en Madrid. Imaxe: Autor Chichi Campos publicado no Diario de Galicia o 9 de maio de 1988 Declaracións de Ricardo Gurriarán
