Un dos grandes enigmas da arqueoloxÃa galega comezouse a desvelar o venres pasado. No transcurso das excavacións de urxencia levadas a cabo no Castriño de Bendoiro, en LalÃn, os investigadores atoparon estruturas funerarias nas proximidades do recinto. Parece o habitual nunha excavación, pero non o é. Ata hai pouco, o lugar no que soterraban aos mortos os nosos devanceiros castrexos era unha incógnita. AÃnda que os arqueólogos son aÃnda moi prudentes, varios achados poderÃan cambiar esta perspectiva.
O Castriño de Bendoiro é un pequeno recinto arqueolóxico próximo á estrada entre Santiago e Ourense. Trátase dun castro construÃdo nunha pequena ladeira que descende ata o rÃo, ao carón do núcleo rural de Bendoiro. Nun prado enfronte do castro, os investigadores localizaron unha campa con varias estruturas funerarias. Nomeadamente, dúas “estruturas singulares ás que se lles atribúe unha función funeraria”, afirma a nota de prensa da ConsellerÃa de Cultura. AÃnda que, coa cautela necesaria, os arqueólogos sitúan estas tumbas na Idade do Ferro galega. Na época castrexa. E iso cambiarÃa moitas cousas no pasado que coñecemos. Vexamos por que.
Mortos que falan de vivos
Nun paÃs como Galicia, un achado destas caracterÃsticas é moi importante para coñecer o nosos pasado. A arqueoloxÃa da prehistoria emprega con frecuencia os enterramentos para obter vizosos datos sobre as sociedades que as crearon. E Galicia é rica de vez en tumbas. No NeolÃtico, ao longo de toda a xeografÃa galega, os nosos devanceiros construÃron dolmens dunha gran diversidade e delimitaron áreas, lÃmites territoriais e camiños con mámoas, túmulos funerarios agrupados en necrópoles. Coa aparición da Idade do Bronce, os habitantes de Galicia reduciron a monumentalidade das súas tumbas, facendo túmulos máis pequenos e “cistas”, pequenas caixas formadas por laxas de pedra dentro das que se depositaban as cinzas do defunto.
Pero coa irrupción da Idade do Ferro, cara o ano 800-700 a.C., as tumbas parecen desaparecer da xeografÃa galega. Non será ata a conquista romana, oitocentos anos despois, cando comecen a aparecer os primeiros cemiterios, e estes xa seguen os parámetros habituais da cultura romana, nas portas da cidade, na beira dos camiños. A ausencia de tumbas na Idade do Ferro escurece as posibilidades dos investigadores para comprender como estaba organizada a sociedade castrexa. Ata agora, o único achado, insólito en Galicia, fora a necrópole do Castro de Meirás (A Coruña). Unhas 70 foxas nas que algunhas aÃnda contiñan cinzas.
Un único achado non é suficiente. Este paradoxo da prehistoria galega foi tomada por humor por algúns investigadores. Unha famosa frase do profesor de Historia Antiga da Universidade de Santiago de Compostela Carlos Alonso del Real resumÃa o complicado contorno para a investigación do noso pasado: “primeiro estiveron os que morrÃan pero non vivÃan (os constructores de túmulos megalÃticos); logoos que vivÃan pero non morrÃan (os castrexos); e, no medio deles, os que nin vivÃan nin morrÃan, pero pintaban polas paredes os petroglifos”. “A dÃa de hoxe”, afirma o arqueólogo Xosé Ignacio Vilaseco na Revista de Guimaraes, “todos estes baleiros teñen sido cubertos de forma máis ou menos adecuada agás un, xa que seguimos sen ter claro onde e como enterraban os seus mortos na Idade do Ferro local”.
As gabias de Bendoiro
Todo xurdiu dunha confusión. No deseño inicial do trazado da vÃa de ferrocarril de alta velocidade Santiago-Ourense, pensábase que as obras non afectarÃan ao Castriño de Bendoiro, un dos dous xacementos, moi próximos, da época castrexa nesa parroquia lalinense. Sen embargo, cando se observou que a obra pasaba polo medio e medio do recinto arqueolóxico, entre outubro e febreiro de 2007 comezaron as catas arqueolóxicas para avaliar a situación dos restos. As catas permitiron coñecer a importancia do lugar, e a Administración e o ente de infraestruturas ferroviarias, ADIF, conviñeron en facer un túnel que pase por debaixo do xacemento e permita preservalo.
Pero a sorpresa chegou na campaña deste ano, ao investigaren un prado próximo ao Castriño, no sur da zona, no que previamente se localizara bastante cerámica. Comezaron a aparecer varios tipos de estruturas. Na zona sur, unha enorme e estreita gabia de máis de 100 metros de longo. Pilar Fernández Pintos, codirectora da excavación, sinala que “forma unha especie de planta alongada que ten un estremo absidal, pero non sabemos cal era a súa función. O posible é que fose o negativo do que serÃa unha empalizada todo ao redor”.
As tumbas atopáronse ao norte desa zona. Son dúas sepulturas de inhumación – é dicir, tumbas no que se soterraba o corpo dunha persoa sen queimar-, na que atoparon materiais da época. Moi próxima está unha estrutura liñal, como pequenos sucos estreitos. Alà habÃa outra tumba cuberta por unha boa capa de pedra. Nesta campaña, os arqueólogos aÃnda agardan abrir outra das tumbas. “De confirmarse”, afirma Pilar Fernández, “serÃan as primeiras tumbas de inhumación que aparecen na Idade do Ferro en Galicia”. A arqueóloga é aÃnda moi prudente cos datos: “cremos que corresponden á Idade do Ferro porque non atopamos un contexto doutra época”.
As excavacións do Castriño de Bendoiro revélanse dunha gran complexidade. A poucos metros dese castro, hai outro moito maior, coñecido coma o Castro Grande. A relación entre os dous xacementos, tan próximos, é unha incógnita, aÃnda que Pilar Fernández considera que puideron chegar a coexistir no seu momento. As excavacións prosiguen. No norte do xacemento, nunhas terrazas agrÃcolas, o equipo localizou máis gabias nas que comezarán a traballar estes dÃas. O noso pasado parece desvelarse algo máis.
O Castriño de Bendoiro é un pequeno recinto arqueolóxico próximo á estrada entre Santiago e Ourense. Trátase dun castro construÃdo nunha pequena ladeira que descende ata o rÃo, ao carón do núcleo rural de Bendoiro. Nun prado enfronte do castro, os investigadores localizaron unha campa con varias estruturas funerarias. Nomeadamente, dúas “estruturas singulares ás que se lles atribúe unha función funeraria”, afirma a nota de prensa da ConsellerÃa de Cultura. AÃnda que, coa cautela necesaria, os arqueólogos sitúan estas tumbas na Idade do Ferro galega. Na época castrexa. E iso cambiarÃa moitas cousas no pasado que coñecemos. Vexamos por que.
Mortos que falan de vivos
Nun paÃs como Galicia, un achado destas caracterÃsticas é moi importante para coñecer o nosos pasado. A arqueoloxÃa da prehistoria emprega con frecuencia os enterramentos para obter vizosos datos sobre as sociedades que as crearon. E Galicia é rica de vez en tumbas. No NeolÃtico, ao longo de toda a xeografÃa galega, os nosos devanceiros construÃron dolmens dunha gran diversidade e delimitaron áreas, lÃmites territoriais e camiños con mámoas, túmulos funerarios agrupados en necrópoles. Coa aparición da Idade do Bronce, os habitantes de Galicia reduciron a monumentalidade das súas tumbas, facendo túmulos máis pequenos e “cistas”, pequenas caixas formadas por laxas de pedra dentro das que se depositaban as cinzas do defunto.
Pero coa irrupción da Idade do Ferro, cara o ano 800-700 a.C., as tumbas parecen desaparecer da xeografÃa galega. Non será ata a conquista romana, oitocentos anos despois, cando comecen a aparecer os primeiros cemiterios, e estes xa seguen os parámetros habituais da cultura romana, nas portas da cidade, na beira dos camiños. A ausencia de tumbas na Idade do Ferro escurece as posibilidades dos investigadores para comprender como estaba organizada a sociedade castrexa. Ata agora, o único achado, insólito en Galicia, fora a necrópole do Castro de Meirás (A Coruña). Unhas 70 foxas nas que algunhas aÃnda contiñan cinzas.
Un único achado non é suficiente. Este paradoxo da prehistoria galega foi tomada por humor por algúns investigadores. Unha famosa frase do profesor de Historia Antiga da Universidade de Santiago de Compostela Carlos Alonso del Real resumÃa o complicado contorno para a investigación do noso pasado: “primeiro estiveron os que morrÃan pero non vivÃan (os constructores de túmulos megalÃticos); logoos que vivÃan pero non morrÃan (os castrexos); e, no medio deles, os que nin vivÃan nin morrÃan, pero pintaban polas paredes os petroglifos”. “A dÃa de hoxe”, afirma o arqueólogo Xosé Ignacio Vilaseco na Revista de Guimaraes, “todos estes baleiros teñen sido cubertos de forma máis ou menos adecuada agás un, xa que seguimos sen ter claro onde e como enterraban os seus mortos na Idade do Ferro local”.
As gabias de Bendoiro
Todo xurdiu dunha confusión. No deseño inicial do trazado da vÃa de ferrocarril de alta velocidade Santiago-Ourense, pensábase que as obras non afectarÃan ao Castriño de Bendoiro, un dos dous xacementos, moi próximos, da época castrexa nesa parroquia lalinense. Sen embargo, cando se observou que a obra pasaba polo medio e medio do recinto arqueolóxico, entre outubro e febreiro de 2007 comezaron as catas arqueolóxicas para avaliar a situación dos restos. As catas permitiron coñecer a importancia do lugar, e a Administración e o ente de infraestruturas ferroviarias, ADIF, conviñeron en facer un túnel que pase por debaixo do xacemento e permita preservalo.
Pero a sorpresa chegou na campaña deste ano, ao investigaren un prado próximo ao Castriño, no sur da zona, no que previamente se localizara bastante cerámica. Comezaron a aparecer varios tipos de estruturas. Na zona sur, unha enorme e estreita gabia de máis de 100 metros de longo. Pilar Fernández Pintos, codirectora da excavación, sinala que “forma unha especie de planta alongada que ten un estremo absidal, pero non sabemos cal era a súa función. O posible é que fose o negativo do que serÃa unha empalizada todo ao redor”.
As tumbas atopáronse ao norte desa zona. Son dúas sepulturas de inhumación – é dicir, tumbas no que se soterraba o corpo dunha persoa sen queimar-, na que atoparon materiais da época. Moi próxima está unha estrutura liñal, como pequenos sucos estreitos. Alà habÃa outra tumba cuberta por unha boa capa de pedra. Nesta campaña, os arqueólogos aÃnda agardan abrir outra das tumbas. “De confirmarse”, afirma Pilar Fernández, “serÃan as primeiras tumbas de inhumación que aparecen na Idade do Ferro en Galicia”. A arqueóloga é aÃnda moi prudente cos datos: “cremos que corresponden á Idade do Ferro porque non atopamos un contexto doutra época”.
As excavacións do Castriño de Bendoiro revélanse dunha gran complexidade. A poucos metros dese castro, hai outro moito maior, coñecido coma o Castro Grande. A relación entre os dous xacementos, tan próximos, é unha incógnita, aÃnda que Pilar Fernández considera que puideron chegar a coexistir no seu momento. As excavacións prosiguen. No norte do xacemento, nunhas terrazas agrÃcolas, o equipo localizou máis gabias nas que comezarán a traballar estes dÃas. O noso pasado parece desvelarse algo máis.